مشخصات پژوهش

عنوان	بررسی باستانشناسی معدنکاوی و کارگاههای صنعتی استحصال فلز در منطقه طبس خراسان
نوع پژوهش	مقاله چاپ شده
کلیدواژه‌ها	بررسی باستانشناسی، فلزگر ی کهن، بقایای ذوب فلز، طبس، معدنکاو ی
چکیده	تجمع معادن غنی از انواع فلزات در منطقه خراسان بزرگ و پیشینه درخشان در تولید آثارفلزی از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسالمی سبب شد تا متون و منابع کهن همواره بر پویایی فلزکاری در والیات شاملرشقی و جنوبرشقی ایران تأکیدمنایند. این مناطق به دلیل برخورداریاز معادن غنی فلزی، هموارهاز اهمیت مشهودیبرخوردار بودهاند. هرچند در سالیان گذشته تحقیقات جدیدیدر رابطه با مطالعۀ استخراج کانی از معادن باستانی و ذوب این کانیها در مناطق مذکور انجامشده است، اما درخور استعدادهای فرهنگی-تاریخی این پهنۀ فرهنگی نبوده است. شهرستان طبس در استان خراسان جنوبی در حاشیۀ کویر لوت در محارصه کویر لوت در جنوب و جنوبرشق و دشت کویر در غرب و شاملغرب قرارگرفته است. در این منطقه فرهنگی شواهد بسیار زیادی از محوطههای ذوب و همچنین کانسارهای معدنی وجود دارد که هم از لحاظ شواهد ذوب و استحصال فلز و هم بهواسطۀوجود شواهد استخراج فلز حائز اهمیت است. طی بررسیهای میدانی باستانشناسی در 1394ش و 1397ش و بازدید میدانی نگارندگان در 1400ش، در این پهنه فرهنگی 3 معدن و 12 محوطه ذوب فلز کشف شده است که بیانگر نقش و اهمیت معدنکاوی و فلزگر ی کهن در حیات اجتامعی و اقتصادی آن است. این پژوهش سعی دارد با استناد به نتایج بررسی روشمند میدانی باستانشناسی، متون و منابع نوشتاری، با روش توصیفی-تحلیلی شواهد مرتبط با صنعت فلزکاری، فناوری ذوب و نوع کانسار استحصالشده را بازشناساند تا امکان درک بهرت فرایند و چرخۀفلزکاری شامل سه مرحله معدنکاوی، استخراج و ذوب فلزات فراهم آید. با بررسیهای انجامشده، گونهشناسی و مقایسه تطبیقی رسبارههای مکشوفه با مراکز فلزی شناختهشده همجوار، به نظر میرسد ترکیب رسبارهها شامل عنارص اصلی آهن، رسب و مس باشد. مطالعات و بررسیهای میدانی باستانشناسی نشان میدهد، فلزگران این منطقه از روشهای روباز و زیرزمینی برای استخراج کانی استفاده میکردند و پس از انتقال کانسنگ به کارگاهها و کورههای ذوب، فرایند ذوب فلز انجام شده است. مواد فرهنگی )سفال( بهدستآمده نشان میدهد که این معادن، دوران سلجوقی تا تیموری را در برمیگیرد.
پژوهشگران	پرستو نعیمی طرئی (نفر چهارم)، حسن هاشمی زرج آباد (نفر سوم)، عابد تقوی (نفر دوم)، ذبیح الله مسعودی (نفر اول)