هدف این پژوهش، شناسایی مهم‌ترین مشکلات محیط‌زیستی و علل آن با توجه به زمینه‌های اجتماعی در نقاط روستایی و تحلیل چرایی اثر وارونگی مفاهیم تعدیل یافته‌ی برگرفته از چارچوب نظری ارزش‌های فرامادی اینگلهارت بر رفتارهای محیط‌زیستی روستاییان است که با رویکرد کیفی؛ کاربرد نظریه داده‌بنیاد و روش کیفی قیاسی جهت‌دار در روستاهای سه شهرستان تالش، رضوانشهر و ماسال در غرب استان گیلان، انجام شده است. روستائیان، سرآمدان جامعه روستایی، کارشناسان و مدیران سازمان‌های محیط‌زیست، اداره منابع طبیعی و آبخیزداری، مدیریت جهاد کشاورزی، فرمانداری، بخشداری، شورای روستایی و دهیاری و تشکل‌های محیط‌زیستی، جامعه مطالعاتی این تحقیق بوده‌اند که به شیوه نمونه‌گیری هدفمند، تا رسیدن به اشباع نظری، 127 نفر، گزینش شدند. داده‌ها طی مصاحبه نیمه ساخت‌یافته، گردآوری و به شیوه تحلیل محتوای کیفی و با تکنیک کدگذاری، تجزیه و تحلیل شد. نتایج نظریه داده‌بنیاد حاکی از آن است که «تخریب محیط‌زیست و ناپایداری اکوسیستم» یک پدیده چندعلیتی است که پیوستاری از همگرایی بین مجموعه شرایط علّی و مداخله‌گر در بستری از موقعیت طبیعی و کاستی‌های ساختی-اجتماعی، اقتصادی و چالش‌های مدیریتی، زمینه‌های بروز آن را موجب شده‌اند و مدل نظری «همگرایی چندعلیتی محیط‌زیستی» با شناسایی واقعیت‌های ساختارهای اجتماعی جامعه روستایی ارائه گردید. همچنین، یافته‌های تحلیل محتوای کیفی قیاسی جهت‌دار نشان داد که شاخص‌های برخورداری توسعه اجتماعی-اقتصادی، کارگزاران جامعه‌پذیری، فعالیت‌های فرهنگ‌سازی محیط‌زیستی مدیران روستایی و تشکل‌های محیط‌زیستی و سرآمدان روستایی در ارتقاء رفتارهای حفاظت ازمحیط‌زیست در روستاییان موفق نبوده است. چون هریک با کاستی‌هایی و چالش‌هایی در این راستا مواجه‌اند. ضمن اینکه وجود مسائل عینی تخریب محیط‌زیست بر رفتارهای روستاییان اثر معکوس داشته است که به موجب آن، رفتارهای مخرب محیط‌زیستی بروز و تداوم یافته است. در مجموع، رفتارهای محیط‌زیستی در بستری از شرایط که خاص این نقاط روستایی است، بروز پیدا کرده و در جامعه روستایی، حفاظت گریزی، امری فراگیر شده است. هر دو یافته، نشان داد که بافت نهادی و ساختی جامعه روستایی، اغلب، رفتارهای مخرب محیط‌زیستی را تداوم داده است. قابلیت اعتبار این تحقیق به روش مثلث‌سازی برآورد شد. لازم است که در حوزه جامعه‌شناسی محیط‌زیست، مشکلات محیط‌زیستی و تحلیل رفتارهای مخرب با اتکاء بر بسترهای چندگانه اجتماعی که برآمده از شرایط و موقعیت‌های خاص یک جامعه و ممکن است مختص هر منطقه تحقیقی باشند تحت عنوان مدل نظری «همگرایی چند علیتی محیط‌زیستی مبتنی بر واقعیت‌های اجتماعی بوم محور» مطالعات اکتشافی صورت گیرد و تحول روش‌شناختی به سوی رویکردهای کیفی از جمله الزامات آن است تا در خلال پیوند میان واقعیت و علل، مسائل مهم، شناسایی و تحلیل شوند و بدین ترتیب، خوانش نوین و مبسوطی حاصل گردد.
