مناسک دینی مجموعه‌ای از اعمال و آداب هستند که، بر اعتقادات بنیادین استوارند و به طرق خاص در زمان‌ها و مکان‌های خاصی به‌صورت فردی یا گروهی انجام می‌شوند و عمده‌ترین آنها عبارتند از: نماز، روزه، حج، قربانی، زکات و دعا. شکل عملی و مبتنی بر باور دین در قاب مناسک بروز و ظهور می‌یابد که، بخش اعظمی از کنش اجتماعی را شامل می‌شوند . مناسک دینی صرفاً بر معانی اولیه و معمول دلالت نداشته بلکه، در‌بردارنده‌ی مفاهیم نمادین و معانی ثانویه‌ی متنوعی در حوزهی نیاز‌ها، آرزوها و مطلوبات بشری نیز هستند. مزید بر این دلالت معنایی گسترده، تأثیرات گوناگون اقتصادی، اجتماعی، عاطفی و نگرشی بر زندگی بشر دارند. اگرچه از منظر سنّتی مناسک دینی را با تفسیرها و تأویل‌های مختلفی تبیین می‌نمایند و بر ضرورت و اهمیت آن به‌خصوص در پرورش آموزه‌های دینی و تقویت بعد تکاملی تأکید می‌ورزند، اما بازخوانی متون متضمن عناصر و مناسک دینی با تکیه بر رویکردهای نسبتاً نوین پژوهشی، مثل رویکردهای فرهنگی، اجتماعی و روان-شناختی می‌تواند فهم جدیدی نسبت به کارکردهای مناسک دینی و نقش آنها در ایجاد انسجام عمومی و سلامت اجتماعی ایجاد کند و موجب درک بهتر متون ادبی نیز گردد. مثنوی معنوی از جمله متونی است که مولانا در آن نسبت به تعلیم و تفهیم دینداری در ابعاد وسیع آن و تبیین نگرش‌های عرفانی اهتمام می‌ورزد و از بازگویی آثار خجسته‌ی اجتماعی اعمال و مناسک دینی غفلت نمی‌نماید. این پژوهش مبتنی بر روش توصیفی-تحلیلی است. کوشش شده تا مفاهیم ثانویه‌ی مناسک دینی و هم‌چنین تأثیرات و کارکردهای اجتماعی آن بر ابعاد مختلف زندگی بررسی گردد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که سرایند‌ه‌ی مثنوی مفاهیم بسیار دقیق، جزئی و لطیفی از مناسک دینی، حتی در پاره‌ای از موقعیت‌ها فراتر از فهم عادی و معمول ارائه کرده‌است و کارکردهای متنوّعی از مناسک دینی را در شعرها، حکایت‌ها و تمثیل‌ها شرح و تحلیل می‌نماید و ارزش‌های دنیوی و اخروی آنها را در قالب حیات طیبه روایت می‌کند. عمل‌گرایی و رفتار بر پایه‌ی مفاهیم نمادین و کارکردهای مناسک دینی را زمینه‌ساز اصلی تربیتِ انسانی فضیلت‌مدار (خداجو، بصیر، هوشمند، متمتع از مواهب عالم، دل‌بریده از تعلقات، خیر‌خواه، فروتن و اهل مدارا...) و فراهم‌آورنده‌ی طریق نیل به یک جامعه‌ی آرمانی می‌داند.
