بازگشت ادبی، دوره ای طولانی از تاریخ ادبیات فارسی را شامل می شود که با پایان عصر پررونق صفوی آغاز شد و در دوره ی فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار به اوج رسید. این رویکرد، با گذر زمان به پیدایش جریان های مختلفی از نظم و نثر فارسی انجامید که به شیوه ی نویسندگی کلاسیک فارسی (مکتب های عراقی و خراسانی در شعر و ساده نویسی در نثر) و بر مبنای مقابله با سبک جاری به وجود آمد که محور اساسی تمامی آن ها تقلید است. در این پژوهش، به روش توصیفی-تحلیلی، علل این بازگشت گرایی و چرایی محوریّت "اصل تقلید" با رویکرد گفتمانی، مورد بررسی قرار می گیرد. از این رو، وضعیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، روانشناختی، تحت عنوان کلی تاریخ این دوره به عنوان محور مطالعاتی در مرحله ی نخست مطالعه شد و ملاحظه شد که شرایط خاصّ این دوره از تاریخ کشور که با قرارگرفتن در امتداد حمله ی مغول به آشفتگی نهادهای مختلف اجتماعی انجامید، بحران هویتی و آسیب کلان حوزه ی فرهنگی را به عنوان مهمترین پیامد این وضعیّت در پی داشته است که به ناگزیر با تقویت گرایش های ناسیونالیستی و تحت تأثیر ایدئولوژی مسلط، عامل اساسی این رویکرد گذشته گرای ادبی محسوب می گردد. وقوع بحران در عرصه ی سیاسی؛ به عنوان محوری ترین نهاد گفتمانی جامعه ، به سطحی از آسیب های اجتماعی و مشکلات روانی- شخصیّتی منجر می شود که با ورود به عرصه ی فرهنگی، گرایش به تقلید و بازتولید نسخه بدل آثار برجسته ی کلاسیک را به عنوان رویکردی اساسی در حوزه های مختلف و از جمله ادبیات در پی داشته است؛ مکتبی که اساس آن بر بازپس گرایی و تکرار کم مایه تجربه های پیشین قرار می گیرد. از آن جا که بیش ترین حجم آثار بازگشتی- همچون کلیت ادبیات فارسی- در زمره ی شعر جای می گیرد و آثار منظوم، مهم ترین عرصه ی آشکارگی رویکرد بازگشت گرای ادبی محسوب می گردد، در بخش دوم این پژوهش به بررسی ساختاری آثار این حوزه، پرداخته می شود و بدین ترتیب تأثیر شرایط گفتمانی در کیفیّت ساختاری این آثار (در سطوح مختلف قالب، تصاویر، مضامین و صنایع ادبی) مورد بررسی قرار می گیرد. مطالعه ی گفتمان محور مکتب بازگشت، با مطالعه سایر پاره گفتمان های آن عصر و تبادل تأثیر آن با ادبیات این دوره، ضمن روشن ساختن چگونگی تأثیر تحوّل نهادهای بنیادین در شکل گیری این گرایش عمومی به بازگشت و تقلید از آثار گذشته، تأثیر آن را در پی
