طریقۀ نیل معرفت و حقیقت عرفا با آنچه اهل علم و قال میجویندیکسر متفاوت است. روش عرفا، بر کشف و شهود است. در این مسیر، هرچقدر عارف جد و جهد بلیغ نماید تا رجس و ناپاکی را از خویش بزداید، قلب او آمادگی بیشتری جهت جذب انوار حقیقت پیدا خواهد نمود. هرچند که اهل علم و فلسفه مناقشهای دائمی با آنان داشته باشند. عرفا تأکید دارند یگانه سلوکی که به شهود منتج میشود سلوک عاشقی است. هرچه عاشق از درون کارگاه هستی پیجوی حقیقت گردد، راه را از میانه درنوردیده است. درونبینی عرفانی چنان اهمیتی داشت که فیلسوفان، چندی نیز بر آن تأکید ورزیدهاند. صوفیه با ذوق به صنع خداوند مینگرند وتسلیم دل مالک همیشگی آنهاست و با استدالل و چون و چرا کاری ندارند؛ چراکه پای استداللیان را چوبی میبینند. که عارف در پی نظرکردن است نه دانستن. عارف میداند در مسیر کسب حقیقت نصیبی از دفتر و مدرسه نمیبیند او رهپوی علم عشق است. ناگفته نماند که عارف درحالی به یقین میرسد که «حق مطلق شناختهشدنی نیست و حتی با کشف و ذوق هم بهصورت معمایی غامض باقی خواهد ماند. در شرایط عادی حق تنها از راه تجلّی ذاتی شناختهشدنی است. داستانهای پیامبر اکرم(ص)در نگارگری اسالی بهخصوص نگارگری مکتب قزوین نیز نمود واضحی دارد
