زمینه و هدف: عرفان اسلامی به دو مکتب بزرگ «عرفان عملی و سکری خراسان» و «عرفان نظری و صحوی بغداد» تقسیم میشود.عرفای اسلامی غالباً در این دو مکتب عرفانی، قرار میگیرند. در این مقاله کوشیدیم تا با در نظر درفتن دو عارف به نام و هم عصر«مکتب عرفان خراسان»یعنی:«ابوالحسن خرقانی» و «ابوسعید ابوالخیر»؛اولا؛با بررسیهای تحلیلی، مشخصه های انسان کامل را استخراج و ثانیا؛ با بررسیهای تطبیقی،تفاوتهای سلوکی ایشان را استنباط کنیم. روشها: با توجه به اینکه مکتب «عرفان خراسان» عملگراست؛برای هردونه پژوهش در حوزه آن باید به غور در اعمال و رفتار مشایخ آن و آموزه های خانقاهی ایشان پرداخت.به همین خاطر در این پژوهش،اوصاف «انسان کامل» در مسلک این دو عارف خراسانی، بیشتر با استنباط از اعمال ،احوال،رفتار، مکالمات و آموزه های ایشان و با تکیه بر کتاب «احوال و اقوال شیخ ابوالحسن خرقانی» اثر مجتبی مینوی به ضمیمه کتاب «منتخب نورالعلوم» خرقانی و «اسرار التوحید» محمدبن منور و کتاب «تذکره الاولیاء» عطار و نیز تالیفات و پژوهشهای مرتبط و به روش توصیفی_تحلیلی صورت پذیرفت. یافتهها: مکتب «عرفان خراسان» دارای دو مسلک متفاوت است.«ابوالحسن خرقانی» و «ابوسعید ابوالخیر» دو تن از عارفان مکتب خراسان و هر یک نماینده مسلک عرفانی متفاوتی میباشند. مسلک عرفانی خرقانی؛قبضی، اندوهگرا، انفسی، درونگرا، انزوا طلب و تائیددرسایر ادیان است و مسلک عرفانی ابوسعید؛ شادی طلب، برونگرا، مردمی، اهل سماع و سفر و تکفیردرسایر ادیان است. «انسان کامل» نیز در سیره عملی این دو عارف، دارای مشخصه های متفاوتی است که در پژوهش به آنها میپردازیم. نتیجهگیری: مسئله «انسان کامل» یکی از مسائل مهم و بحث برانگیز عرفانی در کنار مسئله وحدت وجود است. انسان کامل در «عرفان خراسان» دارای مصادیقی است که با توجه به عملگرا بودن این مکتب، بررسی اهم مشخصهها و اوصاف آن در سیره عملی عارفان این مکتب،امکان پذیر میگردد. این عارفان ضمن قرار درفتن در یک مکتب عرفانی واحد دارای تفاوتهای سلوکی میباشند که توجه بدانها در درک مفهوم نهایی انسان کامل بسیار حائز اهمیت است
