طنز هم به‌عنوان یک شیوه و هم به‌عنوان یک ژانر ادبی، با جامعه در پیوند بوده و از نابسامانی‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی پرده برمی‌دارد. ازاین‌رو، تعریف «طنز» بدون در نظر گرفتن اجتماع و مسائل آن ممکن نیست. همین بازتاب انتقادی است که طنز را در شمار اصلی‌ترین منابع برای شناخت تاریخ و فرهنگ یک جامعه در‌آورده، مخاطبان را با شناخت مشکلات و معضلات اساسی اجتماعی ادوار مختلف کشور آشنا می‌گرداند. این رساله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و تبیین درون‌مایه‌های پاره‌ای از مهم‌ترین آثار طنزآمیز با تکیه بر مشکلات اساسی مردم در چهار دوره‌ی تاریخی و برجسته و نیز در چهار بخش اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و دینی پرداخته است. برخی از درون‌مایه‌های اجتماعی که بخش عمده‌ای از طنز فارسی را به خود اختصاص داده، مرتبط با دوران اخیر است، همچون مشکلات شهری، تجددطلبی و ساختار اداری؛ اما بسیاری از مضامین اجتماعی میان همه‌ی ادوار- البته با درجه‌بندی‌های متفاوت- مشترک است، همچون زن و حقوق شهروندی، خرافات و باورهای عامیانه، مفاسد اجتماعی و محرومیت اهل دانش. برعکس، درون‌مایه‌های سیاسی آثار طنزآمیز غالباً مربوط به دوران پس از مشروطه و تغییر اندیشه و نظام سیاسی است؛ درحالی‌که پیش از مشروطه بیشتر شاهد انتقادهایی هستیم که تحت عنوان کلی «ظلم و ستم» و فارغ از انتساب آن به نظام سیاسی جای می‌گیرند. ازاین‌رو، بیداد و بی‌عدالتی یکی از مشکلات اساسی جامعه‌ی ایرانی در ادوار مختلف بوده و هست. پرداختن به مفاسد نظام سیاسی، اگرچه ازیک‌طرف نشانه‌ی آزادی نسبی در دوره‌ی معاصر است، اما از طرف دیگر، دال بر محرومیت مردم از نظام دمکراسی که غالب نظام‌های سیاسی دنیا مدعی آن می‌باشند، نیز هست. در همین ارتباط در حوزه‌ی اقتصادی نیز فقر و نداری یکی از مشکلات تاریخی مردم ایران به شمار می‌آید. فقر، توزیع ناعادلانه‌ی ثروت، مفاسد مالی، تورم و گرانی و کارگشایی پول و ثروت، موضوعاتی هستند که در طنزهای معاصر گاه با زبان بسیار گزنده و عواطف سرشار انسانی و نوع‌دوستی، توصیف و تصویر شده‌اند. درعین‌حال، به‌ویژه در عصر پهلوی موضوعات جدیدی چون عدم اشتغال، بیکاری و مسائل مرتبط با نفت نیز به طنز فارسی راه‌یافته‌اند. درون‌مایه‌های دینی در طول تاریخ طنز کمتر دچار تحول شده و تغییرات اندک آن بیشتر ازنظر تکرار و یا نوع نگاه به مسائل دینی بوده است. ازاین‌رو، یکی از دلایل استقبال از طنز را می‌توان ماهیت انتقادی و صبغه‌ی مردمی آن دانست و پذیرفت که آثار طنزآمیز ازجمله منابع مهم برای دستیابی به مشکلات بنیادی مردم در ادوار مختلف و ناکارآمدی نظام قدرت در حل آنان است.
