|
عنوان
|
راهکارهای بصری در مصورسازی و مشروعیت بخشی به احکام نجوم در فال نامه های مصور دوره صفویه
|
|
نوع پژوهش
|
مقاله چاپ شده
|
|
کلیدواژه‌ها
|
نگارگری دوره صفویه، فال نامه های مصور، باور به پیشگویی، مصورسازی احکام نجومی، راهکارهای بصری مشروعیتبخشی
|
|
چکیده
|
باور به تأثیر وضعیت اجرام آسمانی بر اتفاقات و رویدادهای زندگی انسان، از دیرباز در میان اقوام مختلف متداول بوده است. مفاهیم احکام نجومی در هنر ایران به صورت نقشمایههای تزیینی در فلزکاری و دیگر هنرهای کاربردی در دورههای مختلف مورداستفاده قرار گرفته است، اما در فال نامههای مصور دوره صفویه، این مفاهیم نه در ساحت تزیین بلکه در ماهیت اصلی خود؛ یعنی ابزاری برای پیشگویی ظاهر شده است. پیشگویی از طریق احکام نجومی در دوره اسلامی، با ممنوعیت نهاد دینی مواجه بوده است. با توجه به نقش تعیینکننده مذهب در حکومت صفویان، این مسأله مطرح میشود که پیشگویی از طریق استفاده از مفاهیم احکام نجومی چگونه در نگارگری فال نامههای مصور عصر صفوی نمود پیدا کرده و چه راهکارهایی برای مشروعیتبخشی به آن در برابر ممنوعیت نهادهای دینی اتخاذ شده است؟ در این مقاله برای پرداختن به این مسأله با روش توصیفی_تحلیلی_تطبیقی، چهار نسخه فال نامه طهماسبی (پراکنده)، فال نامه فارسی موزه توپقاپیسرای، فال نامه فارسی درسدن آلمان و فال نامه ترکی سلطان احمد اول موردمطالعه قرار گرفته است. در این پژوهش، ابتدا حضور مفاهیم احکام نجومی در نگارههای این چهار نسخه موردبررسی قرار گرفته و پس از آن، نحوه تصویرسازی مفاهیم احکام نجوم و راهکارهای مشروعیتبخشی به این شیوه پیشگویی، تطبیق داده شده است. نتیجه این پژوهش حاکی از این است که به دلیل ممنوعیت شرعی استفاده از احکام نجوم در پیشگویی، این مضامین در نگارههای قدیمیترین نسخه فال نامه مورداستفاده قرار نگرفته و تنها در متن فال آن به این مفاهیم اشاره شده است، اما در نسخههای بعدی، این مفاهیم بهطور مستقیم در نگارهها تصویرسازی شده و از راهکارهایی مثل استفاده از آیات قرآنی در هر نگاره، استفاده از شمایلهای مذهبی در کنار مضمون تنجیم و هم چنین استفاده از تصویر فرشتگان برای مشروعیت بخشیدن به کاربرد احکام نجومی در پیشگویی، بهره گرفته شده است.
|
|
پژوهشگران
|
فتانه محمودی (نفر دوم)، سعید اخوانی (نفر اول)
|