مشخصات پژوهش

عنوان	بررسی اثرات تنش های ناشی از تغذیه و بهره برداری از آبخوان ساحلی قائمشهر-جویبار در میزان پیشروی آب شور دریا
نوع پژوهش	مقاله چاپ شده
کلیدواژه‌ها	نفوذ آب شور، آبخوان ساحلی، آنالیز مؤلفه های اصلی، شاخص کیفیت آب زیرزمینی، نمودار تکامل رخساره های هیدروشیمیایی، آبخوان قائمشهر-جویبار.
چکیده	توسعه بهره‌برداری از آبخوان‌های واقع در کمربند ساحلی یکی از دلایل مهم پیشروی آب شور دریا محسوب می‌شود. بر این اساس پایش زمانی و مکانی رفتار کیفی این آبخوان‌ها جهت شناخت نحوه ایجاد، تعیین منشأ شوری و کنترل این پدیده از اهمیت بالایی برخوردار است. این تحقیق، تغییرات هیدروشیمیایی منابع آب زیرزمینی ساحلی در آبخوان قائمشهر-جویبار را مورد بررسی قرار می‌دهد. برای این منظور ترکیب روش‌های آماری و آنالیز مولفه های اصلی، شاخص کیفیت آب زیرزمینی نفوذ آب شور (GQI SWI) و دیاگرام تکامل رخساره‌های هیدروشیمیایی به همراه ابزار GIS جهت مقایسه، شناسایی و بررسی تغییرات زمانی و مکانی نفوذ آب شور در این آبخوان آبرفتی ساحلی بکار گرفته شد. بر مبنای نمونه‌‌های کیفی جمع‌آوری شده از سه آبخوان آزاد، معلق و شور در طی چهار دوره زمانی (2011، 2014، 2017 و 2020) و تحلیل آن‌ها با استفاده از رویکردهای ذکر شده، می‌توان دریافت که نفوذ آب شور در این آبخوان‌ها کاملاً محرز است اما منشأ شوری آن‌ها با هم متفاوت می‌باشد. نتایج نشان داد که ترکیب شیمیایی آب زیرزمینی آبخوان‌های موجود در این آبخوان اساساً توسط سه عامل اصلی کنترل می‌شوند: نفوذ آب شور دریای خزر و آب‌های شور فسیلی از طاق آب شور به آبخوان‌های موجود در آبخوان، فرآیند تبادلات کاتیونی معکوس، تغذیه فاضلاب‌های خانگی، فعالیت‌های کشاورزی و استفاده از کودهای شیمیایی نیترات‌دار. این عوامل مستقل از نوع منشأشان (زمین‌زاد یا انسان‌زاد)، متأثر از فعالیت‌های انسانی و بهره‌برداری‌های غیرمجاز و بیش از حد از چاه‌های کشاورزی موجود در آبخوان تشدید شده‌‌اند. یافته‌های تحقیق بیانگر این است که راه‌اندازی شبکه آبرسانی سد البرز در سطح آبخوان و استفاده از آب‌های سطحی در آبیاری اراضی کشاورزی بجای برداشت از چاه‌ها، اثر قابل توجهی در کاهش میزان نفوذ آبهای شور از دریا و سنگ کف به سمت آبخوان‌های ساحلی داشته است. لذا با توجه به شرایط زمین شناسی و لیتولوژی در محدوده مورد مطالعه، لازم است جهت جلوگیری از تهاجم آب شور فسیلی به آبخوان‌های موجود (در نتیجه پدیده بالاآمدگی آب شور لایه‌های زیرین)، بهره‌برداری از چاه‌های منطقه بشدت محدود گردد. رویکرد پیشنهادی در این مطالعه جهت مدیریت شوری سفره‌های ساحلی در معرض خطر پیشروی آب شور می‌تواند برای مدیران و محققین بسیار کارا و مؤثر واقع شود.
پژوهشگران	طاهره آذری (نفر دوم)، محمود محمد رضاپور طبری (نفر اول)