مشخصات پژوهش

عنوان	تحلیل ساختاری تقابل نشانه‌ای در غزلیّات حافظ شیرازی با تکیه بر نظریۀ رولان بارت
نوع پژوهش	مقاله چاپ شده
کلیدواژه‌ها	ساختارگرایی، تقابل نشانه ای، حافظ شیرازی، دلالت صریح و ضمنی، نظام زاهدانه و نظام بزمی.
چکیده	ساختارگرایان تفکّر انسان را مبتنی بر تقابل دوگانه دانسته، معتقدند از طریق بررسی آن می‌توان به حوزه‌های فکری و اندیشگی افراد و جوامع پی برد. به نظر آنان همان‌طور‌که در حوزۀ اجتماعی، ایدئولوژی‌ها به عناصر متقابل، معنا می-بخشند، در حوزۀ زبان نیز تقابل‌ها در یک نظام ارزشی، معنادار یا نشانه‌دار می‌شوند و نشانه چیزی است که ما را به چیز دیگر رهنمون می‌گردد و ریشه در باورهای اجتماعی دارد؛ اما نشانه‌شناسی نوعی رویکرد به تحلیل متن است. بارت با استفاده از دیدگاه‌های سوسور دوگونه دلالت مطرح کرد، یکی صریح و دیگری ضمنی. در این پژوهش، تقابل نشانه‌ای به شکل کلمات/ واژگان در پنج مقوله:1) اسم، 2) فعل، 3) صفت، 4) قید، 5)ضمایر و صفات اشاره، در غزلیّات حافظ بررسی شده‌است. نتایج تحقیق گویای آن است که تقابل نشانه‌ای اشعار حافظ اساساً بازتاب تقابل تصوّف خانقاهی با تصوّف عاشقانه است و هرکدام از آن‌ها دارای نشانه‌ها و نظام‌های خاصی هستند. تصوف خانقاهی دارای دو نظام، یکی زاهدانه و دیگری عابدانه و تصوف عاشقانه نیز دارای دو نظام، یکی مستی و دیگری بزمی است. نظام‌های زاهدانه و عابدانه با تکیه بر نشانه‌های خاص، ضمن ایجاد تقابلِ غالب و مغلوب، خود را قطب غالبِ و نظام مستی و بزمی را مغلوب معرفی می‌کنند و حافظ با تخریب نشانه‌های قطب غالب و تقویت نشانه‌های قطب مغلوب، جایگاه آن دو را عوض می‌نماید. زبان و شگردهای هنری حافظ تقابل نشانه‌ای اسم‌ها را به صورتی فوق‌العاده قابل‌ پذیرش دلالت‌های ضمنی می‌گرداند. علاوه بر این، حافظ انواع تقابل واژگانی چون مدرج، جهتی و مکمّل را به کار می‌برد اما دلالت ضمنی یا ژرف ساختی غالب آن‌ها مبتنی بر تقابل مکمّل و هدف‌شان نفی تصوف خانقاهی و اثبات تصوف عاشقانه است.
پژوهشگران	سیده فاطمه ذبیح پور (نفر دوم)، علی اکبر باقری خلیلی (نفر اول)