تجمع معادن غنی از انواع فلزات در منطقه خراسان بزرگ و پیشینه درخشان در تولید آثارفلزی از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسالمی سبب شد تا متون و منابع کهن همواره بر پویایی فلزکاری در والیات شاملرشقی و جنوبرشقی ایران تأکیدمنایند. این مناطق به دلیل برخورداریاز معادن غنی فلزی، هموارهاز اهمیت مشهودیبرخوردار بودهاند. هرچند در سالیان گذشته تحقیقات جدیدیدر رابطه با مطالعۀ استخراج کانی از معادن باستانی و ذوب این کانیها در مناطق مذکور انجامشده است، اما درخور استعدادهای فرهنگی-تاریخی این پهنۀ فرهنگی نبوده است. شهرستان طبس در استان خراسان جنوبی در حاشیۀ کویر لوت در محارصه کویر لوت در جنوب و جنوبرشق و دشت کویر در غرب و شاملغرب قرارگرفته است. در این منطقه فرهنگی شواهد بسیار زیادی از محوطههای ذوب و همچنین کانسارهای معدنی وجود دارد که هم از لحاظ شواهد ذوب و استحصال فلز و هم بهواسطۀوجود شواهد استخراج فلز حائز اهمیت است. طی بررسیهای میدانی باستانشناسی در 1394ش و 1397ش و بازدید میدانی نگارندگان در 1400ش، در این پهنه فرهنگی 3 معدن و 12 محوطه ذوب فلز کشف شده است که بیانگر نقش و اهمیت معدنکاوی و فلزگر ی کهن در حیات اجتامعی و اقتصادی آن است. این پژوهش سعی دارد با استناد به نتایج بررسی روشمند میدانی باستانشناسی، متون و منابع نوشتاری، با روش توصیفی-تحلیلی شواهد مرتبط با صنعت فلزکاری، فناوری ذوب و نوع کانسار استحصالشده را بازشناساند تا امکان درک بهرت فرایند و چرخۀفلزکاری شامل سه مرحله معدنکاوی، استخراج و ذوب فلزات فراهم آید. با بررسیهای انجامشده، گونهشناسی و مقایسه تطبیقی رسبارههای مکشوفه با مراکز فلزی شناختهشده همجوار، به نظر میرسد ترکیب رسبارهها شامل عنارص اصلی آهن، رسب و مس باشد. مطالعات و بررسیهای میدانی باستانشناسی نشان میدهد، فلزگران این منطقه از روشهای روباز و زیرزمینی برای استخراج کانی استفاده میکردند و پس از انتقال کانسنگ به کارگاهها و کورههای ذوب، فرایند ذوب فلز انجام شده است. مواد فرهنگی )سفال( بهدستآمده نشان میدهد که این معادن، دوران سلجوقی تا تیموری را در برمیگیرد.
