صدیقه لطفی

شهرهای امروزی به چنان سامانه‌های پیچیده‌ای تبدیل شده‌اند که برای بررسی، شناخت و مدیریت آنها، نمی‌توان تنها به ابزار و راهکارهای سنتی متکی بود. از طرفی رشد و گسترش بدون ملاحظه و تک بعدی شهرها نیز، نگرانی است که اثرات نامطلوب فراوانی بجای گذاشته است. رویکردهای مختلفی برای مواجهه با دغدغه مذکور، از جمله توسعه میان افزا و درون بافتی شهر، بکار گرفته شده است. از سویی این مدل از توسعه خود نیازمند ملزومات و کاربست‌هایی است که با روش‌های سنتی، با نتایح بهینه همراه نخواهد بود. از این رو در این پژوهش پهنه‌بندی توسعه میان افزای کلان‌شهر اهواز، که یکی از گسترده ترین شهرهای ایران از نظر وسعت افقی است، به عنوان هدف کلان در نظر بوده است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف، توسعه‌ای ـ کاربردی و از لحاظ روش شناسی توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی است. به منظور پهنه بندی مناطق مستعد برای توسعه میان افزا در قلمرو پژوهش، از روش‌های از شهرسنجی، سنجش از دور و CyberGIS بهره گرفته شده است. ویژگی این روش‌ها دقت و سرعت عمل می‌باشد. علاوه بر این CyberGIS قادر است ضمن کار با داده های حجیم، امکان تعامل دو سویه با شهروندان را نیز فراهم نماید. برای تحقق اهداف این پژوهش، ابتدا معیارها و شاخص‌های توسعه درون‌زای شهری از منابع متعدد استخراج و پس از دسته‌بندی معیارها و شاخص‌های مورد اشاره، در ادامه به تهیه داده‌های مورد نیاز و مرتبط هر شاخص اقدام گردید. از میان داده‌های مذکور، 5 مورد (زمین‌های خالی موجود در شهر؛ بخش‌های استفاده شده از زمین(توده) در شهر؛ میزان روشنایی معابر؛ نواحی ساخته شده و نشده شهری و تعداد طبقات ساختمان‌‌های شهر) از طریق روش‌های مختلف شهرسنجی تولید شده‌اند. داده‌های فرسودگی نیز از روش اطلاعات جغرافیایی داوطلبانه مبتنی بر CyberGIS و همچنین داده‌های وضع موجود استخراج گردید. سایر موارد موثر در توسعه میان افزا(مانند تراکم جمعیت، ضوابط شهری، پایداری، عمر بنا و دسترسی) از منابع مختلف گردآوری شدند. در نهایت با استفاده از مدل استنتاج فازی نوع 2، پهنه‌بندی شهر اهواز از نقطه نظر پتانسیل توسعه میان افزا انجام گردیده و نقشه نهایی با استعداد 5 کلاس خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی استخراج گردید. نتایج حاکیست که از مساحت تقریبا 1800۰ هکتاری شهر، مساحتی بالغ بر ۳۵۰۰ هکتار(حدود ۲۰ درصد از مساحت شهر)، واجد توسعه میان‌افزا با کلاس بالا و خیلی بالا شده است. بعبارت دیگر حدود یک پنجم از کل پهنه‌ی اهواز، با اولویت زیاد و خیلی زیاد، قابلیت استفاده در توسعه درون‌زای شهر را دارد. نتایج تحقیق همچنین نشان داد محدوده‌های با بیشترین وکمترین شدت قابل استفاده در توسعه میان افزا، به ترتیب مربوط به مناطق ۵ و ۴ می‌باشند.