هدف: بررسی شیوه‌های تدفین یکی از ابزارهای مهم پژوهشگران برای درک باورها و عقاید جوامع باستانی و میزان تأثیرپذیری آنها از جوامع پیرامون است. پژوهش حاضر به بررسی سنت‌های تدفین در سرزمین سوریه در دوره اشغال رومیان و مقایسۀ آن با سنت‌های تدفین رایج در سرزمین ایران در دوره اشکانی اختصاص دارد. در طول دوره اشغال سوریه توسط رومیان شاهد تغییراتی در سنت تدفین از نظر مکان، سبک معماری و تزئینات هستیم. به دلیل افزایش جمعیت شهرها و در نتیجه افزایش تعداد مردگان، تمایل به دفن مردگان در گورهای باشکوه در خارج از حصار شهر ایجاد می‌شود. از نظر سبک معماری، گورها بزرگتر و شکل بهتری پیدا کرده‌اند. در این دوره انواع جدیدی از تدفین نیز ظاهر شد، مانند گورمعبد با تأثیرات رومی. در طول زمان آرامگاه‌ها از نوع مقبره‌های برجی به مقبره‌های زیرزمینی و سپس گورمعبد (مقبره‌های خانوادگی) تبدیل شدند. بطورکلی آرامگاه‌ها در سوریه در دوره اشغال رومیان ترکیبی از سنت‌های جدید و قدیمی، خارجی و محلی را نشان می‌دهند و تأثیر سنت‌های هنری بومی سبب ایجاد ویژگی‌های خاصی در معماری تدفین در سوریه شده است. روش: برای دستیابی به این هدف از منابع تاریخی و داده‌های باستان‌شناسی استفاده شده است. یافته‌ها: بطورکلی مهمترین اشتراکاتی که در شیوه‌های تدفین در در سوریه در دورۀ اشغال رومیان و ایران در دوره اشکانی اشتراکاتی دیده می‌شود به شرح زیر است. 1. پرهیز از مُرده سوزی: یکی از اشتراکات سرزمین‌های ایران و سوریه در دوران اشکانی و رومی‌ها در زمینۀ تدفین پرهیز ساکنان هر دو سرزمین از مرده سوزی بوده است. در زمان امپراتوری روم، سوزاندن مرده به تدریج متوقف شد و دفن مردگان رواج پیدا کرد. توقف مرده سوزی در سوریه را به عواملی چون نفوذ مسیحیت نسبت می‌دهند. در ایران دورۀ اشکانی نیز مرده سوزی مطرود بوده است و تدفین مرده‌ها به شیوۀ دفن کامل جسد یا به شیوۀ زرتشتی انجام شده است که آنها را پس از تلاشی جسد درون استودان قرار داده‌اند. 2. گورهای چاله‌ای: این نوع گور شامل چاله‌های ساده‌ای بود که در خاک یا سنگ حفر می‌شد. این گورها که در اکثر مناطق سوریه گسترده است، عمدتاً متعلق به افراد فقیر یا کسانی بود که تمایلی به پرداخت هزینه زیادی برای قبر خود نداشتند. در ایران در دورۀ اشکانی نیز تدفین در چاله‌های ساده که درون خاک یا صخره کنده می‌شد، رایج بوده است. 3. تدفین دخمه‌ای و سردابه‌ای: منظور از تدفین دخمه‌ای یا سردابه‌ای، قبور عموماً خانوادگی یا گروهی است که در زیر زمین یا درون صخره کنده شده‌اند. این نوع تدفین نیز هم در ایران دورۀ اشکانی و هم در سوریه دورۀ رومی‌ها دیده می‌شود. در سوریه دخمه‌هایی که در زیر زمین کنده یا ساخته شده‌اند، عموماً شامل بخش‌هایی چون درگاه ورودی، پلکان، فضای اصلی و اتاق‌های تدفین است. در این دخمه‌ها پلکانی شیبدار امکان دسترسی به در ورودی را فراهم می‌کند. در ایران در دورۀ اشکانی هم تدفین در دخمه‌های زیرزمینی یا سردابه‌ای بویژه در جنوب غرب ایران بسیار رایج بوده است. این نوع آرامگاه در ایران به شکل سردابه یا دخمه-ای در زیر زمین ساخته شده است و متعلق به یک خانواده یا چند نسل است که هنگام دفن تازه از دنیا رفته، قبر باز و مجددا بسته می شده است. نمونه‌های این نوع تدفین از وستمین در کیاسر ساری، ولیران دماوند، صالح داود در شوش، گلالک شوشتر، شمی در ایذه، چرام در کهگیلویه و بویراحمد و تپه‌های حصیر آباد اهواز بدست آمده است. 4. گورمعبد: گورمعبد یکی از رایجترین شیوه‌های تدفین در سوریه در دورۀ استیلای رومی‌ها بوده است. دلیل اطلاق نام گورمعبد به این نوع بنای تدفینی، شباهت پلان آن با نقشه معابد است. در این نوع تدفین نیز فرآیند تدفین و معماری تدفینی همگی در بالای زمین قرار دارند و تفاوت در شکل عمارت خارجی است. گورمعبدها در اوایل قرن دوم میلادی به وجود آمدند. این نوع بنا معمولاً شامل یک مصطبه حاوی گورهای تدفینی یا تابوت‌ها است که بر روی آن اتاقی مستطیل شکل با ابعاد کوچک با سقف شیروانی از سنگ وجود دارد. نمای کلی این نوع بنا به شکل معبدی کلاسیک با رواقی مرکب از ستون‌هایی به سبک کلاسیک است که دارای سرستون‌هایی به سبک‌های مختلف و سنتوری مثلثی شکل در بالای ورودی گور است. در ایران دورۀ اشکانی فقط دو نمونه تدفین از نوع گورمعبد در جزیرۀ خارک شناسایی شده است. پلان گورمعبد خارک از یک ورودی دهلیز یا هشتی ورودی با تاقهای سه گانه و صحن مرکزی تشکیل شده است. باتوجه به شواهد موجود به نظر می‌رسد که گورمعبدهای جزیرۀ خارک در ایران توسط بازرگانان پالمیری سوریه ایجاد شده است. علاوه بر اشتراکات در سنت تدفین، تفاوت‌هایی هم در شیوه‌های تدفین رایج در سوریه در دورۀ استیلای رومیان و در ایران دورۀ اشکانی به شرح زیر دیده می‌شود: 1. آرکوزولیوم: این نوع تدفین در دخمه انجام می‌شد و شامل یک اتاق تدفین به شکل چلیپا بود که تعدادی اتاق تدفین به صورت گورهای سنگی در اطراف آن قرار داشت. تدفین آرکوزولیوم ویژۀ سوریه است و مشابه آن به این شکل در ایران مشاهده و گزارش نشده است. 2. برج مقبره: یکی از رایجترین شیوه‌های تدفین در سوریه در دورۀ استیلای رومی‌ها بوده است که ده‌ها نمونه از این نوع تدفین در سوریه مربوط به بازۀ زمانی موردبحث کشف شده است، در حالیکه هیچ نمونه‌ای از تدفین برج مقبره مربوط به دورۀ همزمان آن یعنی دورۀ اشکانی در ایران شناسایی نشده است. بطورکلی برج‌مقبره‌های سوریه از نوع آرامگاه‌هایی به شمار می‌روند که در بالای سطح زمین قرار دارند و دارای پلان مربع شکل و از چندین طبقه تشکیل شده‌اند که در داخل هر طبقه گورهایی قرار دارد. 3. تدفین خمره‌ای: تدفین خمره‌ای در دورۀ اشکانی در ایران بسیار رایج بوده است، اما تاکنون هیچ نمونه‌ای از این نوع تدفین در سوریه مشاهده نشده است. بنابراین تدفین خمره‌ای در کنار برج مقبره یکی از تفاوت‌های اساسی در سنت تدفین در دو سرزمین ایران و سوریه در دوران مورد بحث به شمار می‌رود. نتایج: نتیجه این تحقیق نشان می‌دهد که مهمترین شیوه‌های رایج تدفین در ایران در دورۀ اشکانی، تدفین چاله‌ای ساده، تدفین خمره‌ای و سردابه‌ای بوده است و مهمترین انواع تدفین در سوریه در دورۀ اشغال رومیان تدفین منفرد ساده، تدفین دخمه‌ای یا سردابه‌ای، برج‌مقبره و گورمعبد بوده است. نتیجۀ این بررسی دربر دارنده آن است که برخی از انواع تدفین نظیر گورمعبد و برج‌مقبره ویژۀ سرزمین سوریه بوده که تأثیراتی نیز بر فرهنگ همزمان تدفین در مناطق جنوبی ایران از جمله جزیرۀ خارک داشته است. در مقابل، برخی انواع تدفین نظیر تدفین دخمه‌ای تا حدودی تحت تأثیر سنت‌های رایج منطقه‌ای از جمله در ایران بوده است.
