1403/07/23
رضا مهرآفرین

رضا مهرآفرین

مرتبه علمی: استاد
ارکید: https://orcid.org/0000-0003-1005-7222
تحصیلات: دکترای تخصصی
اسکاپوس: https://www.scopus.com/dashboard.uri reza mehrafarin
دانشکده: دانشکده هنر و معماری
نشانی: بابلسر. خیابان دانش. دانشگاه مازندران. دانشکده هنر و معماری. گروه باستانشناسی
تلفن: 9153402819

مشخصات پژوهش

عنوان
بررسی شواهد باستانشناختیِ مهندسی باد در دوران اسلامی سیستان
نوع پژوهش
پایان نامه
کلیدواژه‌ها
مهندسی‌باد،‌‌سیستان،‌شواهد‌باستانشناختی،‌‌قرائن‌تاریخی،‌دوران‌ اسلامی
سال 1402
پژوهشگران سارا آریاپاک(دانشجو)، رضا مهرآفرین(استاد مشاور)، سید رسول موسوی حاجی(استاد راهنما)

چکیده

‌‌باد‌یک‌‌عنصر‌مهم‌اقل‌یم‌ی‌‌‌است‌که‌در‌طول‌تاریخ‌دارای‌نقش‌اساسی‌‌‌در‌تعیین‌‌مکان‌ عناصر‌شهری‌‌و‌جهت‌گیری‌‌بناها‌‌بوده‌است.‌از‌طرفی‌مهندسی‌کردن‌باد‌و‌استفاده‌بهینه‌از‌ آن‌در‌جهت‌نیاز‌و‌آسایش‌به‌اشکال‌مختلف‌و‌با‌عملکرد‌های‌متفاوتی‌در‌ابنیه‌و‌عناصر‌بومی‌ ایران‌دیده‌میشود‌که‌این‌امر‌با‌توجه‌به‌شرایط‌‌محیطی‌و‌انرژی‌باد‌آن‌منطقه‌متفاوت‌است،‌ لذا‌معماران‌بومی‌در‌طول‌تاریخ‌بر‌همین‌اساس‌ابتکار‌عمل‌خود‌را‌در‌جهت‌استفاده‌بهینه‌ از‌این‌انرژی،‌نشان‌دادند‌و‌به‌غیر‌از‌عناصر‌رایج‌در‌راستای‌مهندسی‌باد‌در‌برخی‌مناطق‌ بادخیز‌ایران‌مانند‌سیستان‌برای‌بهرهبرداری‌از‌نیروی‌‌‌آیرودینامیکی‌بادهای‌‌‌‌‌120روزه‌این‌ منطقه،‌با‌طراحی‌خلاقانه‌عناصر‌بومی‌که‌دارای‌ساختار‌و‌عملکردهای‌متفاوتی‌هستند،‌به‌ نیاز‌و‌احساس‌آسایش‌ساکنین‌پاسخ‌دادند‌و‌یا‌به‌مقابله‌با‌این‌عنصر‌طبیعی‌پرداختند.‌از‌این‌ رو‌در‌این‌‌پژوهش‌‌سعی‌‌بر‌آن‌است‌‌که‌‌با‌بهرهگیری‌از‌‌«رهیافت‌تاریخی»‌و‌نیز‌«رهیافت‌ مستقیم‌تاریخی»‌مصادیق‌مهندسی‌باد‌در‌ادوار‌مختلف‌اسلامی‌مورد‌بررسی‌قرار‌گیرد.‌نتایج‌ بدست‌آمده‌حاکی‌از‌آن‌است‌که‌یکی‌از‌مهمترین‌روشهای‌بهرهگیری‌از‌این‌انرژی‌طبیعی‌ برای‌آسیاب‌کردن‌غلات‌و‌پمپ‌کردن‌‌آب،‌به‌کمک‌یکی‌از‌مهمترین‌نوآوریهای‌بومی‌این‌ منطقه‌کهن‌یعنی‌آسباد‌بوده‌است که‌در‌منابع‌تاریخی‌به‌وفور‌از‌آن‌یاد‌شده‌است.‌همچنین‌ شواهد‌باستان‌شناختی‌از‌این‌فناوری‌از‌دوران‌میانی‌و‌متأخر‌اسلامی‌نیز‌به‌جای‌مانده‌است.‌ ایجاد‌آسایش‌حرارتی‌هم‌با‌کمک‌عناصری‌مانند،‌خارخانه،‌سورک،‌دورچه،‌کلک(بادگیر‌بومی‌ سیستان،)‌ایوانهای‌سیستانی،‌دکنچه،‌مهتابی،‌جانپناه،‌ورودیهای‌سیستانی،‌بادگیر(مانند‌ قلعه‌ورمال‌و‌ارگ‌سردار‌ناروئی)‌و‌آسباد‌(مانند‌قلعه‌ورمال‌جهت‌خنککردن‌‌‌و‌تهویه‌‌هوا‌) حاصل‌شده ‌‌است‌‌‌که‌به‌برخی‌از‌آنها‌در‌منابع‌تاریخی‌اشاره‌شده‌و‌‌نیز‌‌شواهد‌باستان‌ شناختی‌زیادی‌از‌این‌عناصر‌‌‌معماری‌‌‌اقلیمی‌از‌دوران‌اسلامی‌متأخر‌مشاهده‌میشود.‌از‌دیگر‌ عملکردهای‌مهندسی‌باد‌که‌در‌متون‌تاریخی‌به‌آن‌پرداخته‌‌شده‌،بهرهگیری‌از‌باد‌‌در‌جهت‌ حاصلخیزی‌زمین‌‌‌و‌‌البته‌نقش‌آن‌در‌دفع‌حشرات‌است.‌