مصطفی کمالجو

مدح یکی از مهم ترین درون مایه های شعری در ادبیات عربی است. فنّ پیامبرستایی که در ادب عربی به مدایح نبویة مشهور است، به خاطر مضامین والای اخلاقی ادبی که در مدح پیامبر مکرم اسلام (ص) دارد، از جایگاه والایی برخوردار است. این فنّ در دوره های مختلف شعر عربی وجود داشته امّا در دورۀ مملوکی توانست به اوج ادبی-هنری خود برسد. این مقاله با تکیه بر شیوۀ وصفی تحلیلی تلاش دارد با واکاوی اسباب شکل گیری و شاعران برجسته، انواع زیرمجموعۀ این فنّ ممتاز ادبی و اسالیب آن را بررسی نماید. نتایج این پژوهش نشان می دهد که با توجه به معانی والا مدیح نبوی در دورۀ مملوکی جزء درخشان ترین فنّ شعری ادب عربی است. این مدایح ساختار معینی ندارند، امّا قصائد طولانی آن شامل مقدمه ای غزلی، متن قصیده و خاتمه است، که به بیان حقیقت محمدیه، معجزات و صفات عالیه پیامبر و شفاعت و توسل به ایشان می پردازد. از مهم ترین عوامل شکوفایی فنّ پیامبرستایی در دوره مملوکی می توان به وقوع جنگ های صلیبی، نماد ‏وحدت شدن پیامبر اسلام به عنوان الگویی شایسته پیروی برای مسلمانان، غیر عرب بودن شاهان ‏ممالیک و عدم توجه آنان به مدایح عربی شاعران از آن ها، نیاز به این اشعار در مراسم های مولد ‏نبوی، شیوع تصوف و عرفان، گسترش قلمرو جهان اسلام و اشتیاق مردم به زیارت اماکن مقدسه در ‏حجاز اشاره کرد.