در جهان امروز، ادبیات و مخصوصا رمان، نقش ارزنده ای در بیان مفاهیم، ارزشها و رنج های بشری ایفا میکند. همچنین با توجه به گستردگی دانش، حوزههای مختلف علوم از جهات گوناگون به یکدیگر مرتبط اند و یکی از تازه ترین نظریات روانکاوی که امروزه در نقد ادبیات کاربرد دارد، نظریه طرحواره درمانی یانگ است. براساس متونِ رشدشناختی، طرحواره قالبی است که براساس واقعیت یا تجربه شکل می گیرد تا به افراد کمک کند تجربه ای را تبیین نمایند. تله های زندگی همچون زنجیرهایی بهم پیوسته، دائما زندگی انسان را کنترل میکنند و به آن جهت میدهند.طرحواره ها در پنج حوزه دسته بندی میشوند که برخی از مهمترین آنان عبارت اند از: خودانضباطی ناکافی/ناخویشتنداری، استحقاق و بزرگمنشی، نقص/شرم، انزوا و تنهایی، شکست و ..... هر یک از طرحواره ها در ذیل یک حوزه قرار میگیرند.این پژوهش با رویکردی توصیفی و تحلیلی برآن است تا رویکرد طرحواره درمانی جفری یانگ را در کتاب خانالخلیلی اثر نجیب محفوظ مورد تحلیل و بررسی قرار دهد و نتایج پژوهش نشان می دهد که:نجیب محفوظ در خلال رمان اجتماعی خود به خوبی توانسته است دست به خلق شخصیتهایی بزند که با مداقه در رفتار و درونیات آنان میتوان به شخصیت روانرنجور و بیمار آنان پی برد و اینکه چگونه عوامل محیطی چون جنگ، فقر و خانواده در شکل گیری و ایجاد بیماریهای شخصیتی نقش دارند، شخصیت های رمان خان الخلیلی در حقیقت بازتاب بحرانهای اجتماعی، سیاسی و روحی جامعه مصر در قرن بیستم است و با تحلیل و بررسی شخصیتهای داستان به آشفتگیهای روانی آنان از جمله تله های شخصیت ی آنان پی برد. این آشفتگیها سبب شکلگیری طرحوارههایی چون نقص/شرم، خودانضباطی ناکافی/ ناخویشتنداری، شکست، انزوا و استحقاق در شخصیتهای داستان شده که در احوالات و رفتار آنان قابل مشاهده و بررسی است.
