علی اکبر باقری خلیلی

بهمن‌نامه، سروده‌ی ایرانشاه‌بن‌ابی‌الخیر، یکی از متون مهم ادبیات فارسی در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم و حاوی مفاهیم حماسی، پهلوانی و اسطور‌های است. موضوع آن زندگی بهمن، پسر اسفندیار و جنگ او با خاندان رستم می‌باشد. بهمن‌نامه به خاطر زنده نگه‌داشتن یکی از داستان‌‌های ایران باستان، کاربرد بسیار زیاد واژگان فارسی، پرهیز از کاربرد فراوان واژه‌های عربی و برخورداری از ویژگی‌‌هایی حماسی حائز اهمیت است. با توجه به اهمیت ساختار حماسی بهمن‌نامه، این پایان‌نامه یکی از داستان-های آن، یعنی نبرد بهمن و فرامرز را ‌بر اساس ‌الگوی کلود برمون بررسی نموده‌است. داستان شامل پی-رفت‌های فرعی زیادی است که در ضمن یک توالی اصلی بیان شده‌اند. بهمن قبل از نبرد، بهمن در حین نبرد و بهمن پس از پیروزی در نبرد، پی‌رفت‌های فرعی را تشکیل می‌دهند. داستان از چهار نبرد که خود به جنگ‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شود، تشکیل شده‌است. این نبردها به‌صورت علّی و معلولی با یکدیگر ارتباط پیدا می‌کنند و سرانجام داستان را به اتمام می‌رسانند. سه توالی زنجیره‌ای، انضمامی و پیوندی در داستان کاربرد دارد. از به ‌هم‌ پیوستن پی‌رفت‌های نبرد‌ها، توالی زنجیرهای تشکیل می‌شود. قهرمانان داستان، یعنی بهمن و فرامرز، برای چیرگی بر طرف مقابل، هریک دست به حیله‌ها و استفاده از ابزار‌هایی می‌زنند، تا بر حریف غلبه کنند. این امر موجب شکل‌گیری توالی انضمامی می‌شود. هریک از پهلوانان در بعضی از نبرد‌ها، پیروز و در برخی شکست می‌خورند، این مهم، باعث به‌هم خوردن تعادل داستان و بروز حالت‌های مختلف بهبودی و آشفتگی می‌گردد که توالی پیوندی داستان را تشکیل می‌دهد. داستان در نهایت با مرگ فرامرز و پیروزی بهمن به تعادل نهایی خود می‌رسد. بررسی این داستان با توحه به الگوی برمون که بر خلاف پراپ امکان شکست قهرمان را نیز در نظر می‌گیرد، بررسی شده‌است. بررسی توفیق یا شکست قهرمان به دلیل وجود انشعاب‌های دوگانه‌ای است که در سر راه قهرمان داستان قرار می‌گیرد. زمان این داستان به صورت خطی است و مانند داستان‌های مدرن و پسامدرن قابلیت بازگشت به گذشته و درهم‌ریختن ساختار زمانی روایت را برخوردار نیست، بنابراین به‌راحتی با الگوی برمون قابل انطباق است. توالی‌های زنجیره‌ای در نبرد‌های اول تا چهارم به ترتیب شامل: 12، 46، 49 و 187 است. توالی-های انضمامی به ترتیب شامل: 5، 24، 20، 50 است. توالی پیوندی در داستان، بین دو شخصیت مدام در حال تغییر است. ولی به‌طور‌کلی در سه نبرد اول کارگزار فرامرز و بهمن کنش‌پذیر است. در نبرد آخر بهمن کارگزار و فرامرز کنش‌پذیر است.