کاربرد و بازتاب حیوانات در ادب فارسی برای انتقال مفاهیم اخلاقی، اجتماعی و عرفانی از دیرباز رایج بوده و با توجه به نقشی که حیوانات در زندگی انسان ها داشته اند، باورهای فراوانی در باره ی آن ها شکل گرفته و زمینه های کاربرد تمثیلی آن ها را فراهم کرده و موجب نمادپردازی در ادبیات شده است. این نمادها از ظرفیت معنایی و تأویلی گسترده ای برخوردارند. در حوزه ی ادب فارسی، فابل داستانی است که شخصیّت های آن، حیوانات و هدف اصلی آن ها تعلیم موضوعات اخلاقی و معنوی است و متون تعلیمی عرفانی فارسی از مهم ترین متونی هستند که قابلیت مضمون پردازی و مفهوم سازی به کمک داستان حیوانات را دارند و به همین دلیل حدیقه، منطق الطیر و مثنوی معنوی در این پایان نامه به منظور بررسی اغراض و کارکردهای باورهای در تبیین و تعلیم موضوعات عرفانی و اخلاقی مورد بررسی قرار گرفته اند. یافته های تحقیق دال بر این است که حیوانات به سبب نقش تعیین کننده در زندگی انسان و شناخت انسان ها از کارکردهای آن ها حسب ویژگی های بیولوژیکی و رفتاری، قابلیت مضمون پردازی و مفهوم سازی های متعالی عرفانی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی را در قالب تمثیل داشته و سنایی، عطار و مولوی مفاهیم انتزاعی و ذهنی را به کمک آن-ها هم عینی و محسوس کرده اند و هم بر جذابیّت آثارشان برای مخاطبان افزوده اند. از این رو، می توان گفت که تمثیل و نماد یکی از بهترین شیوه ها برای تعلیم است و متونی که از زبان حیوانات استفاده کرده اند، غالباً مبانی و اهداف تعلیمی دارند و تعالیم عرفانی و اخلاقی اگر در قالب نماد، رمز و حکایات تمثیلی ارائه شوند، قابل فهم تر و نیز تأثیرگذار ترند.
