شهرام احمدی

چکیده: آیرونی (irony) یکی از اصطلاحات پیچیده و مهم در بلاغت، فلسفه و نقد ادبی است که متون فارسی نیز از بخشی از ظرفیت های فراوان این صنعت بلاغی تحت عناوینی چون: طنز، تهکّم، مجاز به علاقه ی ضدّیت،استعاره ی عنادیه و... بهره برده است . در این میان، یکی از بنیادهای بلاغی مثنوی معنوی، بکارگیری ماهرانه و هنرمندانه ی مولانا از طنز و انواع گوناگون آن است . مهارت خاص مولانا در مخاطب شناسی و اهتمام به تبیین و تعلیم مفاهیم عالی دینی، عرفانی و اخلاقی سبب شد تا وی شیوه ی بیان غیر مستقیم طنز را به دلیل کارایی، جذّابیت وضریب تأثیر بیشتر برگزیند. همین امر، به طرز کم نظیری زمینه را برای نمود انواع مختلف آیرونی در سراسر مثنوی خصوصاً دفتر پنجم، فراهم آورده است.آیرونی کلامی، موقعیتی، وضعی، نمایشی، و ... از آن جمله اند. آیرونی نمایشی به دلیل ماهیت تمثیلی و روایی مثنوی جایگاه ویژه ای دارد.