شهرام احمدی

یکی از دستاوردهای ارزشمند میراث صوفیه در مقام مقایسه با فقه ، فلسفه و کلام ، تعریف و تلقی خاصی از رابطه ی انسان با خداست که آن را ازرابطه ی انسان و خدا در نظام فقهی ، فلسفی و کلامی متمایز می سازد و به رابطه ی عاشق و معشوق تبدیل می شود و صمیمی ترین و ناب ترین گفتگوها در قالب رابطه ی " من و تویی " بازتاب می یابد. اما در این میان ، پاره ای از عارفان و شاعران کلاسیک، برخلاف گفتمان غالب صوفیانه که رابطه ی " من و توییِ " بنده و خدا تا مرز اتحاد پیش می رود و انسان در برابر خدا جز تسلیم و رضا چاره ای نمی بیند و جایگاه انسان در برابر خداوند جایگاه بنده است و ادبی که باید رعایت کند ادب بندگی است ؛ رابطه ی " من و تویی " بنده و خدا در قالب گستاخی ، بی پروایی ، من و تو کردن با خدا تبلور می یابد که تداعی گر استقلال طرفین گفتگو در عین صمیمت و پیوستگی در تلقی فلسفه ی هم سخنی و گفتگویی مارتین بوبر است. در غزلیات حافظ ، رابطه ی بنده و خدا از رابطه ی عاشق و معشوق در تلقی متعارف عارفانه بسی فراتر می رود و به زیباترین و ناب ترین شکل در قالب من و تو کردن ها با خدا تجلی پیدا می کند و حافظ در مقام دوست با خداوند وارد گفتگو می شود و چون خداوند را همچون دوست می بیند خود را مجاز به بیان شکوه می داند ؛ گاه کبر و استغنا می ورزد و گاه به گونه های مختلف به خداوند ، نظام آفرینش و فلسفه ی خلقت ، از درِ طعن و تعریض وارد می شود و گاهی نیز از وجود رنج ها به ستوه می آید و لب به شکوه می گشاید بنابراین صمیمانه ترین گفتگوها با خداوند شکل می گیرد به گونه ای که ژرف ساخت این چون و چرا کردن ها احساس استقلال در مواجهه با خداوند است که بوبر نیز در سومین مرحله ی حیات فکری خویش (هم سخنی و گفتگویی ) در پی تعمیق آن است . این نوشتار برآنست تا با الهام از نظریه ی من و تویی بوبر به تبیین و تحلیل تازه ای از غزلیات حافظ بپردازد و نحوه ی مواجهه ی حافظ را با طبیعت ، انسان و خدا در پرتو این نظریه مورد بررسی قرار دهد تا برداشتی دیگر از فلسفه ی وجودی اشعار حافظ ارائه دهد .