اکبر حاجی زاده مقدم

تولوئن یکی از مهم‌ترین آلاینده‌های زیست محیطی است که منجر به اختلال عملکرد تخمدان، تغییر در سطوح هورمون-های جنسی، کاهش میل و قدرت جنسی، اختلالات قاعدگی و به طور کلی کاهش باروری می شود. گیاه پنج انگشت (Vitex agnus-castus) یا VAC، یک داروی گیاهی سنتی است، و به طور گسترده در درمان بیماری‌های سیستم تولیدمثل زنان استفاده می‌شود و فعالیت‌های آنتی اکسیدانی، ضد التهابی، ضد آپاپتوز و تعدیل‌کننده هورمونی دارد. در این مطالعه اثرعصاره الکلی میوه گیاه پنج انگشت بر بیان برخی از ژن‌های مسیر استروئیدوژنز (Cy11a1، Cyp17a1 و Cyp19a1) در تخمدان موش‌های تیمار شده با تولوئن مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه in vivo، 56 سر موش ماده بالغ به 7 گروه ذیل تقسیم شدند: گروه کنترل هیچ ماده خوراکی و یا تزریقی دریافت نکرد، گروه شم، سالین (حلال تولوئن) و روغن ذرت (حلال عصاره) دریافت کرد، گروه تولوئن 100 میلی گرم بر کیلوگرم تولوئن، گروه عصاره 100، 100 میلی گرم بر کیلوگرم عصاره میوه گیاه پنج‌انگشت، گروه عصاره 200، 200 میلی گرم بر کیلوگرم عصاره میوه گیاه پنج‌انگشت، گروه تولوئن+عصاره 100، 100 میلی-گرم بر کیلوگرم عصاره و 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم تولوئن، گروه تولوئن+عصاره 200،200 میلی‌گرم برکیلوگرم عصاره و 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم تولوئن دریافت کردند. تمام تیمارها به مدت 21 روز به صورت داخل صفاقی انجام شد. پس از 21 روز موش‌ها کشته شدند و سپس تخمدان سمت راست جدا و در دمای 8۰- درجه سانتی گراد قرار گرفت و پس از استخراج RNA، سنتزcDNA ، با استفاده از تکنیک Real-time PCR تغییرات بیان ژن‌های ذکر شده‌ بررسی شد. تخمدان سمت چپ جهت برسی‌های بافتی در فرمالین نگهداری شد و نمونه‌ی سرم خون جهت ارزیابی پروفایل چربی خون مورد استفاده قرار گرفت. نتایج ما نشان داد که تزریق تولوئن می‌تواند موجب کاهش (001/0p<) بیان ژن Cyp19a1 نسبت به گروه شم شود. همچنین تیمار با عصاره هیدروالکلی میوه گیاه پنج‌انگشت در غلظت 200 میلی‌گرم بر کیلوگرم سبب افزایش (001/0p<) بیان Cyp11a1 و Cyp17a1 نسبت به گروه شم شد. تیمار با عصاره ویتکس در دو دوز 100 و 200 میلی‌گرم بر کیلوگرم در حضور تولوئن، افزایش (001/0p<) بیان هر سه ژن Cyp11a1، Cyp17a1 و Cyp19a1 را نسبت به گروه تولوئن به همراه داشت. همچنین بررسی های بافتی ما نشان داد که تولوئن می‌تواند سبب تغییر اندازه تخمدان و کاهش تعداد فولیکول‌های در حال رشد، گراف و جسم زرد شود. تیمار با عصاره میوه ویتکس باعث بهبود اندازه تخمدان و افزایش فولیکول-های در حال رشد و جسم زرد، در سمیت القا شده با تولوئن گردید. همچنین تولوئن سبب افزایش(05/0p<) تری‌گلیسرید نسبت به گروه شم شد و بعلاوه تیمار با عصاره در هر دو دوز 100 و 200 ‌ میلی گرم بر کیلوگرم نیز باعث افزایش (05/0p<) تری‌گلیسرید نسبت به گروه شم گردید. در همه تیمارها تغییری در سطح کلسترول مشاهده نشد. یافته ها نشان داد عصاره ویتکس می‌تواند اختلال در بیان ژن‌های موثر درتولید هورمون‌های تخمدانی را که ناشی از تولوئن است بهبود بخشد و به تنظیم تخمک‌گذاری و باروری کمک کند.