|
عنوان
|
نزهتگاه سطور در کتیبه های کوفی تزیینی ایران و مصر (قرون 4 تا 6 هجری) و تجسم آن بر چرمینه های معاصر
|
|
نوع پژوهش
|
پایان نامه
|
|
کلیدواژه‌ها
|
کتیبه های کوفی،هنر اسلامی، قرون اولیه اسلامی، ایران و مصر
|
|
چکیده
|
در سده ی چهارم هجری در ایران دودمان های محلی قدرت یافته شامل سامانیان در شمال خاوری، آل زیار در منطقه گرگان و مازندران و آل بویه در ناحیه ی مرکزی ایران، فارس و کرمان حکمرانی می کردند. در سایه ی حاکمان این دولت ها فرهنگ، هنر، زبان و ادبیات ایرانی بار دیگر مورد توجه قرار گرفت و در همین زمان سنت های کهن ایران باستان با اسلام ترکیب و بارقه های شکل گیری هنر ایرانی-اسلامی روشن شد که طی قرون بعد شکوفان گشت. حکومت های مذکور یا شیعی مذهب بوده و یا با وجود سنّی بودن به سیاست تعامل با شیعیان منطقه روی آورده بودند. مشخصه های آثار به جا مانده از این دوران گواه این مدعاست. از سوی دیگر با وجود استقلال نسبی دولت های اسلامی شکل گرفته در ایران، هم چنان ارتباط با خلفای عباسی در بغداد توسط حاکمان، حفظ می شد. همزمان با این دوران، دولت مقتدر شیعی فاطمیان به مرکزیت مصر و سوریه، حکومت اسلامی را در بخش غربی تشکیل و توسعه دادند. در این دوره حکومت اسلامی در دو منطقه شرقی و غربی تحت حمایت ایرانیان و فاطمیان تمرکز یافته که از حامیان قدرتمند فرهنگ و هنر اسلامی بوده و نقش مهمی در گسترش و پیشرفت آن داشته اند. دوره ی فاطمیان بدون شک برترین دوران شکوفایی هنر و معماری اسلامی در مصر بوده است. سامانیان که خود را وارث ساسانیان می دانستند و در عین حال مسلمانانی متعصب بودند در میان حکومت های ایرانی-اسلامی تاثیرگذارترین نقش را ایفا کرده اند. چشمگیرترین تحولات فرهنگی و هنری در همین دوران از شرق ایران نشأت گرفته و سپس به مناطق غربی گسترده شد. خط کوفی مشرقی معروف به پیرآموز یکی از مهم ترین این دست آوردهاست که بنا بر اعتقاد نظریه پردازان در مشرق ایران شکل گرفته، به اوج شکوفایی رسیده و سپس بر دیگر مناطق اسلامی حتی خارج از مرزهای ایران اثر گذاشته است. خط کوفی، اولین خط اسلامی است که در طی قرون اولیه توسط کاتبان و خوشنویسان مسلمان تغییر و تحول یافته و در نگارش قرآن به طور گسترده ای به کار گرفته شد. این خط از قرن سوم هجری قمری به دلیل رونق خط نسخ، کاربرد کمتری در کتابت داشته و از قرن پنجم هجری قمری به کل از نگارش متن قرآن به عنوان خط اصلی، حذف شد. از این پس، خط کوفی جنبه ی تزیینی یافت و در طی چند قرن در این زمینه تحول و پیشرفت چشمگیری پیدا کرد. خط کوفی که به طور کلی در دو نوع مغربی و مشرقی دسته بندی می شود از شکل ساده و اولیه خود فاصله گرفت و توسط هنرمندان توانمند و خوش ذوق مسلمان با انواع نقوش گیاهی، اسلیمی، گل و برگ، تصاویر انسان و حیوانات تزیین و ترکیب شده، در زینت بخشیدن به آثار هنر و معماری به کار رفت. به قطع می توان گفت این تحولات تحت حمایت حاکمان و دولت مردان اسلامی صورت گرفته است. آثار به جامانده از قرون چهارم تا ششم هجری در ایران و مصر که حاوی کتیبه هایی به خط کوفی هستند نشان دهنده ی بیشترین کاربرد و تحولات این خط و شکل گیری انواع مختلف خط کوفی تزیینی اند. مشاهده خطوط این کتیبه ها، نکات و عناصر مشابه و وجود ارتباط میان آن ها را نشان می دهد. به جهت این که دوره های نامبرده وارث میراث هنری دوران پیش از خود به خصوص مکتب عباسی هستند، هم چنین به دلیل وجود روابط سیاسی، فرهنگی و تجاری میان آن ها، وجود تاثیرات متقابل هنری دور از ذهن نیست. از این رو، مطالعه و بررسی تطبیقی مشخصه های زیبایی شناختی کتیبه های کوفی تزیینی ایرانی و مصری قرون چهارم تا ششم هجری از منظر سبک و تزیین، به جهت آشکارسازی ریشه های شکل گیری این خط و بسترهای موثر بر ارتباط میان آن ها، در این شاخه هنر اسلامی حائز اهمیت است.
|
|
پژوهشگران
|
همایون حاج محمد حسینی (استاد راهنما)، فهیمه کاکویی (دانشجو)
|