زمینه و هدف: کشور روسیه در جریان برخوردهای تاریخی و فرهنگی خود با ایران توانست با خلق و صدور مکتب رئالیسم سوسیالیستی تأثیر شگرف و بایسته ای بر سطح فکری نویسندگان ایرانی بگذارد. در واقع از پس پی ریزی شیوۀ جدید در روسیه و برجسته شدن نقش ایدئولوژیک هنر، حضور و وفور انگاره های فکری حزبی، خاصه پس از برگزاری اولین همایش نویسندگان ایران در تیر 1325 ش. نه تنها سبب تأثیرپذیری نویسندگان ایرانی از آن انگاره ها و بتبع نگارش رمانهای حزبی شد، بلکه در برخی برهه ها (خاصه دهه های چهل و پنجاه) مضمونهای اصلی آثار برجستۀ کشور، برگرفته از آرمانها و شعارهای این جریان بود. روش مطالعه: مقالۀ حاضر بر مبنای روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و با بهره گیری از ابزارهای کتابخانه ای نوشته شده است. جامعۀ آماری پژوهش شامل هشت رمان، چهار رمان روسی: مادر از گورکی، چگونه فولاد آبدیده شد؟ از استراوسکی، سیل آهن از سرافیموویچ، و شکست از فادیف، و چهار رمان فارسی: چشمهایش از علوی، دختر رعیت از اعتمادزاده، شوهر آهوخانم از علی محمّد افغانی، و همسایه ها از احمد محمود میشود. یافته ها: مهمترین مؤلفه های فکری و انگاره های رئالیسم سوسیالیستی موجود در رمانهای روسی و ایرانی عبارتند از: «حزبی نویسی»، «مردمگرایی و توجّه به تودۀ محروم»، «ارائۀ تصویری خوشبینانه در اثر»، «تیپ سازی»، «تحوّل شخصیتها»، «دین گریزی»، «نمایش ریشۀ مادی پدیده ها» و «رئالیسم». نتیجه گیری: رمانهای ایرانی تأثیر بسزا و انکارناشدنی از رمانهای روسی پذیرفته اند که در ذیل مکتب رئالیسم سوسیالیستی نوشته شده اند. در واقع نویسندگان ایرانی بعنوان روشنفکرانی کارا، روشنگر و جهتدار در اندیشه های سیاسی، با بکارگیری تفکّرات حزبی نویسندگان روس در رمانهای خود، ضمن خلق آثاری مشابه، انگاره های آرمانی و انقلابی را وارد جامعه میکنند؛ انگاره هایی که تا پیش از آن در سپهر فکری ادبیات فارسی مطرح نبود. بااین حال باید ذکر کرد همسانیهای فکری نویسندگان روسی و ایرانی کاملاً یکسان نیست و نویسندگان ایرانی علیرغم تأثیرپذیری، با عنایت به شرایط متفاوت جغرافیایی و فرهنگی، تغییرات محسوسی را اعمال کرده اند.
