حسین رفیع

متعاقب جنگ جهانی دوم و تضعیف بیش از پیش قدرت استعماری انگلستان و شدت یافتن مبارزات ملل جهان سوم و شرق، این مبارزه در ایران در چارچوب نهضت ملی شدن صنعت نفت علیه شرکت نفت انگلیس و ایران خود را نشان داد. تصویب اصل ملی شدن نفت توسط پارلمان ایران در انتهای سال 1329 و چند هفته بعد جای گرفتن دکتر محمد مصدق در پست نخست وزیری، تقابلی را بین ایران و شرکت نفت شکل داد که با حمایت همه جانبه دولت انگلیس از شرکت مذکور همراه بود. در ابتدا به نظر می رسید که دولت ایالات متحده از نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران حمایت می کند، اما در راستای لحاظ کردن منافع شرکت های نفتی خود، دولت این کشور هم موافق نوعی ملی شدن بود که از نظر دولت ایران با قانون ملی شدن و اهداف نهضت و منافع ایران تطبیق نمی کرد. لذا با تلاش های دولت انگلیس، ایالات متحده سرانجام در کنار انگلیسی ها دست به کار سازماندهی و اجرای کودتایی شد که به سقوط دولت ملی ایران انجامید. این پژوهش در صدد پاسخگویی به این پرسش است که چه عواملی ایفاگر نقش اساسی در کودتا و سقوط مصدق در 28 مرداد 1332 بوده اند؟