در پیش از دوران صفویه غیر از گزارش های تاریخی مورخان و جغرافیادانان مسلمان، مطلب خاصی در اختیار نداریم که بیانگر نوع نگاه ایرانیان به دانشی به نام باستان شناسی باشد. دوران صفویه را عصر طلایی جهانگردی نیز نامیده اند. این دوران از نظر تاریخ سیاسی، مذهبی و اقتصادی دارای اهمیت است. همزمانی دوران صفویه با رنسانس و گسترش روابط فرهنگی و بازرگانی ایران با کشورهای اروپایی، ویژگی خاصی به این دوران داده است. مهمترین مسائل باستان شناسی دوران قاجار عبارت بودند از: 1- روابط سیاسی و باستان شناسی، 2- ورود افراد سیاسی و جاسوس در کسوت باستان شناس، 3- گرداوری اشیای باستانی و کاوشهای بی رویه، 4- میرزا تقی خان امیرکبیر و باستان شناسی، 5- اعطای امتیاز حفاری باستان شناسی به فرانسویها توسط ناصرالدین شاه، 6- آغاز کنگره های باستان شناسی و هنر ایران. در دوران پهلوی نیز شاهد تحولات زیر بودیم: 1- لغو مشروط قرارداد اعطای امتیاز کاوش باستان شناسی به فرانسویها که به دنبال آن تأسیس اداره عتیقات، تأسیس موزه و تصویب قانون عتیقات را شاهد بودیم. 2- شروع مجدد مطالعات باستان شناسی در ایران 3- تأسیس مرکز باستان شناسی 4- نقش باستان شناسی نو در ایران 5- گسترش پژوهشهای میان رشته ای باستان شناسی در ایران. در دوران پس از انقلاب اسلامی تحولات زیر به وقوع پیوست: 1- فعالیت مرکز باستان شناسی به سبک تشکیلات پیش از انقلاب اسلامی و ایجاد وقفه در مطالعات باستان شناسی 2- تشکیل سازمان میراث فرهنگی کشور 3- راهبرد ایجاد تحولات بنیادین با تأکید بر تحولات فرهنگی در سازمان میراث فرهنگی کشور 4- تشکیل سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور در آغاز دهه 1380 و وضعیت باستان-شناسی. در این مقاله ضمن مروری بر تحولات دورانهای یادشده، به تحلیل وضعیت موجود باستان شناسی و ارائه راهکارهایی برای برون رفت از چالشهای اساسی در باستان شناسی کشور پرداخته ایم.
