رحمت عباس نژاد سرستی

دشت بهشهر در شرق مازندران از نظر جغرافیای باستان شناسی حائز اهمیت زیادی است. واقع شدن آن در بخش شمالی البرز مرکزی و غرب دشت بزرگ گرگان، آن را به منطقه ی طبیعی-فرهنگی مهمی از لحاظ برهم کنش های فرهنگی از دوره های پیش از تاریخ تا حال حاضر تبدیل نموده است. بررسی ها و کاوش های باستان شناسی در این دشت ثابت کرده است که دست کم از دوران میان-سنگی/فراپارینه سنگی به این سو مورد سکونت بشر قرار داشته است. کاوش در غارهای هوتو و کمربند (Coon, 1951)، غار ال تپه (McBurny, 1964)، غار کمیشانی (وحدتی نسب، 1388)، تپه عباسی نکا (عباس نژاد سرستی، 1388)، گوهرتپه (ماهفروزی، 1382، 1383، 1386؛ Piller and Mahfroozi, 2009) یاقوت تپه (ماهفروزی، 1385)، تپه ترکام کیاسر (ماهفروزی، 1389)، قلعه پی در فریم ساری (ماهفروزی، 1388) نشان داده است که الف) تسلسل استقرارها از اواسط دوران فراپارینه سنگی تا دوران آهن در دشت بهشهر جریان داشته است؛ ب) برهم کنش های درون منطقه ای بین دشت بهشهر و دشت های میانکوهیِ پیرامون آن برقرار بوده است؛ ج) برهم کنش-های برون منطقه ای بین این دشت و دشت گرگان، دشت دامغان و حتی بخش های شمالی فلات مرکزی ایران جریان داشته است؛ د) و مهم تر آنکه فرآیند تغییرات اجتماعی-اقتصادی و دوران های گذار از شکار/گردآوری خوراک به تولید غذا و سپس به دوران پیچیدگی های فرهنگی و عصر مفرغ در آن قابل بررسی علمی است. به موضوعات مذکور باید مسئله ی پیش روی و پس روی دریای کاسپی را که بر وضعیت چگونگی استقرارها و الگوی معیشت دوران پیش از تاریخ تأثیرگذار بوده است، اضافه نمود. بنابراین، با منطقه ی فوق العاده مهمی از لحاظ دارابودن ابعاد گوناگون پژوهش های باستان شناسی پیش از تاریخ رو به رو هستیم. چنانچه از بیان اهمیت و غنای باستان شناسی پیش از تاریخ دشت بهشهر به همین مقدار بسنده نمائیم باید به موضوع اصلیِ دیگرِ برنامه جامع تحقیقات حاضر اشاره کنیم و آن، مسئله تغییرات اجتماعی-اقتصادی جوامع پیش از تاریخ در دوره های مختلف است. تاریخ سازواری های اقتصادی و اجتماعی بشر از یک منظر به دوران پارینه سنگی جدید بر می گردد؛ اما شواهد دقیق تر و آشکارتر در این زمینه به دوران میان سنگی/فراپارینه سنگی مربوط است. گذار از مرحله ی فرهنگی شکار/گردآوری به مرحله ی اهلی کردن گیاه و حیوان و سرانجام، مرحله ی تولید غذا موضوع پژوهشیِ جالبی اس