مهدی رمضان زاده لسبویی

مقدمه و هدف: سیلاب یکی از مهمترین بلای طبیعی بوده که بیشترین خسارت را به بخش‌های زیرساختی وارد می‌کند و تا حد زیادی بر فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی افراد تاثیر می‌گذارد. از وقوع این پدیده نمی­ توان جلوگیری کرد ولی با انجام اقداماتی می­ توان اثرات ناشی از آن را تا حدّ زیادی کاهش داد. یکی از روش­ های مدیریتی برای کاهش خسارت ناشی از سیلاب، شناسایی مناطق آسیب­ پذیر می­باشد. هدف از این پژوهش تعیین مناطق آسیب‌پذیر حوزه آبخیز تجن با استفاده از یک رویکرد جدید می‌باشد. مواد و روش ­ها: از این رو، در این پژوهش با هدف شناسایی مناطق آسیب ­پذیر از سیلاب در چهار بعد اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، ساختاری-فیزیکی و سیاست‌گذاری-نهادی از "روش بهترین بدترین (BWM)" که مبتنی بر برنامه­ ریزی خطی است، برای وزن­ دهی شاخص ­ها استفاده شد.به منظور رتبه ­دهی معیارها، آزمون فریدمن بکار گرفته شد. جامعه آماری تحقیق، روستاهای در معرض خطر سیل در حوزه آبخیز تجن در استان مازندران می­ باشند. برای این کار 208 پرسشنامه به صورت تصادفی توسط ساکنین 40 روستا تکمیل گردید. برای انجام تحقیق حاضر به منظور تجزیه تحلیل پرسشنامه ­ها و اجرای روش BWM به ترتیب از نرم افزار SPSS16 و مدل بهینه ­سازی Lingo18 استفاده شده است. یافته ­ها: نتایج آزمون آماری فریدمن نشان داد که از نظر پاسخگویان تفاوت معناداری (Sig = 0.00) بین معیارهای مورد بررسی در این پژوهش وجود دارد و معیار اقتصادی با رتبه 2/85 دارای بالاترین اهمیت نسبت به سه معیار دیگر می­ باشد. همچنین نتایج وزن­ دهی شاخص ­ها با استفاده از روش BWM که مبتنی بر ارجحیت بهترین و بدترین می­باشند نیز نشان داد که در بعد اقتصادی شاخص وابستگی به درآمد کشاورزی (0/284)، در بعد ساختاری-فیزیکی شاخص وجود راه ­های ارتباطی (جاده و پل) مناسب (0/243)، در بعد سیاست­ گذاری نیز شاخص تخریب منابع طبیعی (0/379) و در بعد اجتماعی-فرهنگی شاخص دسترسی به مراکز بهداشتی و درمانی (0/391) دارای بالاترین وزن بوده و از لحاظ پاسخگویان تاثیر زیادی در آسیب­ پذیری ساکنین به سیلاب دارد. همچنین، در این پژوهش مقدار شاخص ناسازگاری نیز کمتر از 0/1 بوده است که نشان دهنده دقت خوب مدل BWM در وزن­دهی شاخص­ های آسیب­ پذیری می­ باشد. نتیجه‌گیری: به منظور کاهش هزینه‌ها و نیز کاهش پیچیدگی ناشی از تعداد زیاد معیار و زیرمعیار موثر بر آسیب‌پذیری یک منطقه به سیلاب استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره جدید مبتنی بر برنامه‌ریزی خطی تاکید می‌شود.