نماد با ضمیر خودآگاه و ناخودآگاه روان آدمی در ارتباط است. امروزه با بررسی و تحلیل نمایههای نمادین و اسطورههای به یادگار مانده از گذشتگان پی به تاریخ گذشتگان میبریم. پارهای از نمادها که توسط فلاسفه و مورخان دینی به زبان قابل فهم امروزی ارایه شده، جهانبینی و برداشتهای گذشتگان از عالم بیرون و پیرامونی را روشن میسازد و هرچه بیشتر به گذشته بشر بازگردیم، راز حقایق و محتوای فوق انسانی نمادها را که متعلق به ماورای قلمرو معانی و تجربههای معمولی است، از طریق عبور از ظاهر متن و راه یافتن به حقیقت و باطن آن که به منزلهی عبور از جهان محسوس و ورود به عالم باطن و حقیقت است، درمییابیم. منطقه سیستان دارای زیارتگاههای بسیاری است که برای ساکنان آن ارزش و احترام خاصی دارد. فراوانی زیارتگاهها و نمادهای خاص آنها از جمله درخت گز، قربانگاه، تنور پخت نان، شاخ گاو و قرارگیری برخی از این بناها بر بلندای کوه خواجه که همواره از تقدس و جایگاه ویژهای در ادیان مختلف برخوردار بوده، دارای اهمیت است. با توجه به اینکه تاکنون تحقیق و بررسی ویژهای در ارتباط با این زیارتگاهها صورت نگرفته، در این نوشتار سعی شده است به مدد پژوهشهای میدانی و مطالعات کتابخانهای، ریشه این نمادهای زیارتگاهی در زیارتگاههای سیستان مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. نتایج حاصل از مطالعات بیانگر این مهم است که نمادهای مذکور متاثر از اعتقادات پیش از اسلامی و باورهای اسطورهای ساکنان منطقه میباشد.
