محوطه ی باستانی شهر قدیم جیرفت معروف به شهر دقیانوس با آن چنان که مردم محل می شناسند، کلنگی، محوطه ی بسیار بزرگ است که بیش از 1200 هکتار مساحت دارد. این محوطه در سمت غرب و تقریبا چسبیده به شهر کنونی جیرفت بوده است که در متون تاریخی و جغرافیایی از آن نام برده شده است. این شهر مهم ترین مرکز شهری در بخش جنوب ایالت کرمان تا دریای پارس در سده های آغازین تا میانی هجری بوده است که با نام ولایت جیرفت شناخته می شده است. نقش تاریخی و تحول ساز این شهر و منطقه ی جنوب کرمان (با مرکزیت شهر جیرفت) پس از حمله ی غزها و فروپاشی دولت سلجوقیان کرمان، رفته رفته – با وجود توانمندی ها و امکانات فوق العاده خود- کمرنگ و کمرنگ تر شد تا این که به جرات می توان گفت که این منطقه ی بزرگ تا سده ی حاضر عملا نقش مهم و چشمگیری در تحولات و رخدادهای ایالت کرمان و به طور کلی کشور ایفا نکرد و به عنوان یک منطقه ی درجه چندم به شمار می رفت. به نظر می رسد شهر جیرفت در دهه های گذشته و به ویژه دو دهه ی اخیر تا اندازه ای توانسته استدوباره جایگاه خود را بازیابد. این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای با مراجعه به منابع تاریخی و جغرافیای تاریخی دست اول، گزارش های باستان شناسی و گزارش های آرشیوی تلاش کرده است با مطالعه ی سیر تحول و روند رشد شهر جیرفت در سده ی حاضر، نشان دهد روند متروک شدن شهر قدیم جیرفت روندی تدریجی و نه یکبار بوده و علت اصلی متروک شدن این شهر و به طور کلی حذف آن از جغرافیای کشور [عملا] پس از حمله ی غزها، از رونق افتادن زندگی شهری و شهرنشینی می باشد.
