هدف: در نظامهای اخلاقی مختلف، قناعت خصیصهای ستودنی است و هرکدام از آن‌ها بر اساس مبانی خاص خود ملکات اخلاقی را ترویج میکنند. رشد فزاینده عوامل قدرت، ثروت و ترویج مصرفگرایی در عصرحاضر، رویآوردن به زندگی تجملاتی را افزایش داده است و ضرورت بازخوانی موضوع قناعت و ارائه شاخصه‌های آن، آشکار میگردد. با هدف تدوین تئوری قناعت براساس نهجالبلاغه و شناخت الگوی آن، این پژوهش انجام شد. روش: روش پژوهش داده بنیاد می‌باشد ، که با بررسی علت‌ها و عواملی که در ایجاد آن اثر دارد و با بیان راهبردهای آن، از زاویه‌ای نو به مفهوم قناعت می‌پردازد. یافته‌ها: مقولههای عفت نفس، تهذیب نفس، خشوع در برابر خالق، بسندگی، آخرتگرایی، دور بودن از هوا و هوس و روح قناعت به عنوان عوامل علّی و دوری از تکلّف، بهزیستی، امرار معاش ، عمل صالح، تاثیرپذیری از اولیای الهی، زهد ، تقوی و انفاق به عنوان عوامل زمینهساز و صرفهجویی، کرامت نفس، خویشتن داری و اعتدال به عنوان راهبردهای قناعت و ناخرسندی یا نارضایتی از زندگی، رذالت، اسراف، افراط و تفریط، حرص و بخل به عنوان عوامل مداخله‌گر و حفظ دین، خود‌کفایی، آرامش ، دولتمندی و جلوگیری از فقر از پیامد‌های بکارگیری قناعت در نهج البلاغه عنوان شده است. مقوله محوری این بررسی «قانع بودن» است که مقولات فوق را در بر میگیرد. نتیجه: از نگاه امام علی(ع) قناعت به‌خاطر اثرات متعالی‌اش همان حیات طیبه‌‌ای است که تمام صفات نیک انسانی از جمله رضایت‌مندی، عزت، کرامت و صبر را در بردارد و در قرآن به آن اشاره شده‌است
