رضا مهرآفرین

تپه‌های سه‌گانه ریوی در شمال‌شرق دشت کوچک سملقان و در 10 کیلومتری جنوب جلگه رود اترک قرار دارد. ریوی در زبان مردم کرد کرمانج به معنای روباه است و علت این نامگذاری به این خاطر بوده که بخش‌های وسیعی از این محوطه در نتیجه فعالیت‌های حفاران غیرمجاز، مانند لانه‌های روباه سوراخ شده است. این تپه‌های سه‌گانه (در راستای شمالی‌جنوبی و با فواصل 300 تا 600 متر از یکدیگر) در گذشته یک محوطه واحد را شکل می‌داده، اما امروزه به سبب فعالیت‌های سه کوره آجرپزی و هموار کردن زمین‌ها توسط کشاورزان در فواصل میان این تپه‌ها، آسیب‌های جبران ناپذیری به آن وارد و آن را پاره پاره ساخته است. تپه ریوی الف در بخش جنوبی محوطه واقع شده و حدود 5818 متر مربع مساحت و هفت متر بلندا دارد. در گذشته راه دسترسی ماشین‌رو در بخش شمالی سطح این تپه ایجاد شده که در نتیجه فعالیت‌های کشاورزی موجب تخریب گسترده و آشکارشدن لایه‌ها، نهشته‌های استقراری و یک بنای خشتی بزرگ در بخش شرقی و جنوبی آن شده بود. تپه ریوی «ب» در بخش شمالی محوطه، به فاصله 600 متری تپه ریوی الف قرار گرفته و حدود 3346 متر مربع مساحت و پنج متر بلندا دارد. متاسفانه در اثر فعالیت‌های کشاورزی و عمرانی، یک چهارم آن (ربع جنوب شرقی) کاملا نابود شده و دیواره‌های بزرگ خشتی، لایه‌ها و نهشته‌های فرهنگی در برش‌های آن نمایان شده است. تپه ریوی «ث» با 4000 متر مساحت و دو متر بلندا، در مرکز محوطه و در حد فاصل دو تپه دیگر قرار گرفته است. این تپه مانند دو تپه دیگر از آسیب‌های انسانی بی بهره نمانده و در بخش جنوبی آن در اثر ایجاد جاده میان مزارع تخریب شده است. تپه ریوی «د» در حد فاصل تپه ریوی «الف» و «ث» و در قسمت غربی محوطه قرار گرفته است. این قسمت از محوطه در اثر فعالیت کوره آجرپزی مجاور آن به طور کلی تخریب شد (بیشتر از 90 درصد) و تنها یک برش بزرگ از آن باقی مانده که در آن حجم زیادی از خشت و مواد باستانی قابل مشاهده است. محوطه ریوی تاکنون هشت فصل با همکاری اداره کل میراث فرهنگی خراسان شمالی و موسسه باستان‌شناسی آلمان، توسط محمدجواد جعفری و یودیت تومالسکی مورد کاوش قرار گرفته است. فصل‌های اول (1391) و دوم (1393) به منظور تعیین عرصه حریم و لایه‌نگاری اولیه محوطه صورت پذیرفت. در فصل سوم (خرداد 1395) و چهارم (آبان 1395) نیز علاوه بر کاوش محوطه، مطالعات آزمایشگاهی و بررسی‌های ژئوفیزیک و ژئومورفولوژی محوطه آغاز گردید. فصل پنجم (1396) نیز علاوه بر ادامه مطالعات ژئومورفولوژی و کاوش محوطه، بر شناسایی استقرارهای اقماری محوطه ریوی استوار گردید. فصل ششم (1397) بیشتر در راستا و ادامه کاوش‌های فصل پنجم قرارگرفت که منجر به شناسایی گورستانی از عصر مفرغ و بناهای معماری از دوران هخامنشی و اشکانی گردید. فصل هفتم (1398) نیز علاوه بر کاوش محوطه، به ساماندهی محوطه و تهیه پلان مدیریتی و مرمت داده‌های حاصل از کاوش اختصاص یافت و در فصل هشتم (1399) حجم بسیاری از معماری از دل خاک خارج شده و همزمان عملیات مرمتی کل محوطه با آن آغاز گردید. کاوش‌های صورت گرفته در محوطه ریوی، نشان از وجود یک محوطه تاریخی بزرگ و منحصر به فرد در خراسان‌شمالی دارد که در حدود 2300 سال، یعنی از 1700 ق.م. تا اواخر دوران ساسانی (600م.) را شامل می‌شود. در این میان دوران اشکانی با نزدیک به 500 سال تداوم، بخش زیادی از دوران استقراری این محوطه را شکل می‌دهد.