ظروفی که به قمقمه زائر (bottle/ Pilgrim Flask/ampulla) معروف‌اند در تاریخ زیارت مسیحی از لوازم پرکاربرد به شمار می‌آمدند. زائران این ظروف کوچک را که اکثراً از جنس سفال، فلز یا شیشه ساخته می‌شدند به‌منظور تبرک، از آب مقدس و یا روغن چراغ‌های حرم و یادمان‌های شهدا و قدیسین مسیحی می‌انباشتند. همچنین این ظروف معمولاً به‌عنوان ره‌آوردی متبرک در اماکن زیارتی تهیه و به زائرین فروخته می‌شد. رایج‌ترین فرم سفالی و فلزی این ظروف معمولاً قمقمه مدور و عدسی شکلی است با ابعاد کوچک که دهانه کوچک آن با گردنی کوتاه و دو دسته زاویه‌دار به شانه ظرف متصل می‌شود؛ فرمی که به دلیل باریکی بدنه برای حمل‌ونقل مناسب بود، دهانه کوچک آن به‌راحتی بسته و به‌سادگی به زین اسب یا بدن فرد (به‌عنوان حرز و تعویذ) آویخته می‌شد. در مقابل نمونه‌های شیشه‌ای اغلب به شکل بطری‌های کوچک چندوجهی ساخته می‌شدند که البته چندان مناسب حمل‌ونقل نبود و از همین رو برخی پژوهشگران در تشابه کارکرد آن‌ها با نمونه‌های سفالین و فلزی تردید کرده‌اند. بسیاری از این نمونه‌ها (اعم از فلزی، سفالی و شیشه‌ای) دارای نقوشی هستند که ارتباط آن‌ها را با عقاید دینی (به‌ویژه مسیحیت) روشن می‌سازد که در این میان قمقمه‌های سفالی سنت مناس (ابو منا) از همه معروف‌ترند. در میان سفالینه‌های دوران اسلامی نیز نمونه‌هایی از ظروفی با فرم مشابه اما اندکی بزرگ‌تر دیده می‌شود که آن‌ها نیز در میان پژوهشگران به همین نام معروف هستند و معمولاً کارکرد زیارتی - ظرف آب زمزم - برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود؛ اما بر روی آن‌ها نقوش یا علائمی که بر کارکرد زیارتی آن‌ها اشاره داشته باشد به چشم نمی‌خورد. این مقاله بر آن است تا با معرفی و بررسی نمونه‌های سفالین دوران اسلامی موجود در مجموعه‌ها و موزه‌های مختلف، کارکرد این ظروف سفالین را به‌عنوان قمقمه متبرک زائران در مقایسه با نمونه‌های مسیحی مورد بازبینی قرار دهد.
