لیلا حبیبی

چکیده اثرات مدرنیزم بر فضاهای شهری از دورههای معینی در تاریخ شهرهای ایران قابل مشاهده است. اهمیت این مسئله از آن رو قابل طرح است که این فضاهای عمومی دچار تغییرات در سطح، مقیاس و عملکرد شدهاند. تهران به عنوان پایتخت کشور از همان آغاز به عنوان ویترین تغییرات، نماد شهری مدرن بوده و امروزه نیز بیش از پیش در معرض تغییرات شتابان قرار دارد. فضاهای تجاری به عنوان یکی از انواع فضاهای عمومی شهری تهران را به تسخیر خود در آورده و گوی سبقت را نسبت به سایر انواع کاربریها ربوده است. این مقاله سعی دارد تا با توجه به اهمیت بیش از پیش فضای تجاری، سیر تحوالت آن را از شکل بازار سنتی تا راستههای تخصصی، پاساژها، فروشگاههای متمرکز عمده فروشی، مال و غیره مورد مطالعه قرار دهد. بنابراین هدف از این پژوهش شناخت الگوی رشد و توسعه فضاهای تجاری تهران از ابتدا تا کنون است. نوع تحقیق در این پژوهش کیفی و توصیفی- تحلیلی بوده است. در این تحقیق کیفی از ابزارهای گرداوری داده همچون منابع اسنادی و کتابخانهای، پیمایش میدانی مانند مشاهده غیر مشارکتی برای جمع آوری اطالعات و داده ها در سطح شهر استفاده شده است. برای تحلیل نتایج از نرم افزار Arcgis استفاده شده است. به طوری که برای نمایش روند تغیییرات فضایی فضاهای تجاری در دورههای مختلف از نقشه استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از شکلگیری مراکز تجاری مختلف از آغاز تا دوران معاصر به اشکال مختلف است که میتوان آنها را به چند گروه تقسیم کرد به گونهای که که شکل مراکز تجاری و واحدهای تجاری درتهران، ابتدا در حالت تک هستهای و سپس به حالت خطی در اطراف هسته مرکزی )خیابانهاو راستههای جدید( و سپس به صورت منظومهای در بعضی از مناطق مختلف تهران در قالب بازارهای تخصصی جدید خود را نشان میدهد. اشکال فضایی این کاربری در شهر تهران از شکل سنتی بازار در مرکز تا بازارهای تخصصی در زمینهای اطراف تهران نشان دهنده وجود تقاضای فزاینده برای این فضاها از طرفی و کمبود فضاهای رشد برای آنها از طرف دیگر خواهد بود. همچنین نتایج تحقیقی نشان دهنده این است که شکلگیری این بازارها با توجه به محدودیت فضایی در سطح شهر تهران در آینده در زمینهای اطراف شهر تهران قوت خواهد گرفت.تغییرات فضایی ناشی از کاربری های تجاری در شهرها نقش برنامهریزی فضایی را در شهر و شهرسازی دو چندان میکند و کاربری تجاری را به عنوان