تحلیل گفتمان انتقادی، از شاخه های برجسته و سیری تکوینی از تحلیل گفتمان در مطالعات زبانشناختی است که فراتر از توصیف صِرف داده های زبانی، فرآیندهای ایدئولوژیک و بافتهای موقعیتی، اجتماعی و بینامتنی مؤثّر بر شکلگیری گفتمان را در کانون توجّه خود قرارمی دهد. از مهمترین و مدرنترین رویکردهای تحلیل گفتمان انتقادی، الگوی تحلیلی نورمن فرکلاف است. در این روش، گفتمان در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین، بررسی میشود. پژوهش حاضر، با روش توصیفی – تحلیلی و در پرتو رویکرد نورمن فرکلاف، به تحلیل و بررسی گفتمان رمان صخبالبحیره از محمّد البساطی که جزء صد رمان برتر عربی است و جایزۀ بهترین رمان سال 1994 را به خود اختصاص داده، پرداختهاست. نتایج پژوهش حاکی از آن است که البساطی در سطح توصیف، با بیانی ساده و دور از ابهام و با برقراری روابط میان واژگان و استفاده از واژگان و اصطلاحات عامیانه و با بهرهگیری از ساختار جملات خبریه و معلوم، در پی تبیین ایدههای مورد نظرش است. در سطح تفسیر، نویسنده با توجّه به بافت محیطی(دریاچۀ مانزلا) و با استفاده از الگویی از پیش موجود، فضای حاکم را با گفتمانی غیرمستقیم؛ امّا منطبق با دیدگاه خویش، ترسیم نموده است. تبیین رمان بیانگر این است که ترکیب اجتماعی و مشاهدۀ وضعیت مردم مصر، سختیهای مردم روستا و حاشیهنشین و زندگی گذشتۀ البساطی، از دلایل مؤثّر در شکلگیری گفتمان اصلی رمان هستند؛ امّا گفتمان غالب البساطی، بازتاب دهندۀ دقیق زندگی طبقات فرودست و حاشیه نشین و تبیین زندگی آنهاست.
