از جملـه عوامـل مؤثـر و بنیـادی در طراحـی شـهرهای اسـامی و بناهـای درونشـهری آن، »اقلیــم و رعایــت اصــل رون« میباشــد؛ آنچنــان کــه تأثیــر آن در بافــت شــهری و حتــی تکتـک بناهـا و عناصـر معمـاری داخلـی فضاهـا دیـده میشـود. در ایـران اسـامی، معمـاری بناهـا و شـهرها در اقلیـم گـرم و خشـک یکـی از بارزتریـن و مشـخصترین نمودهـای تأثیـر اقلیـم بـر شـکلگیری شـهر و بناهـا بهشـمار مـیرود و میتـوان زیباتریـن و هنرمندانهتریـن طراحیهـای ایرانـی را در ایـن نـوع اقلیـم مشـاهده نمـود. وجـود محلههـای متعـدد در بافـت تاریخـی شـهر بیرجنـد و بناهـای بـه یـادگار مانـدهی مذهبـی، عمومـی، خصوصـی و غیـره، یـادآور گذشـتهی آن اسـت. بخشـی جداییناپذیـر از کالبـد فیزیکـی اغلب شـهرها و روسـتاهای تاریخـی ایـران بهویـژه از دوران صفویـه بـه بعـد بناهایـی موسـوم بـه میـدان، تکیـه و حسـینیه اسـت. در ایـن مقالـه، شـهر بیرجنـد در حاشـیه کویـر بهعنـوان نمونـهای منحصـر بهفـرد کـه کمتـر مطالعـات معمـاری سـنتی در آن صـورت گرفتـه، برگزیـده شـده و سـعی در بررسـی تأثیر اقلیـم در یکـی از بناهـای تاریخـی منحصـر بهفـرد از دوران حکومـت شـاه عبـاس صفـوی بهنام »حسـینیهی نـواب« دارد. حـال سـؤال اصلـی پژوهـش پیـشِرو ایـن اسـت؛ اقلیـم چـه تأثیـری بـر سـاختار معمـاری و تزیینـات حسـینیهی نـواب داشـته اسـت. ایـن بنـا در حـال حاضـر، در یکـی از محلههـای تاریخـی بیرجنـد بهنـام »چهـار درخـت« قـرار گرفتـه و نمونـهی مطالعاتـی ارزشـمند و مناسـبی جهـت سـنجش فرضیـهی تأثیـر اقلیـم در طراحـی و شـکلگیری بناهـای حاشـیهی کویـر میباشـد. نگارنـدگان در پژوهـش حاضـر، بـا روش توصیفی-تحلیلـی و ابـزار گـردآوری اطالعـات کتابخانـهای و بهویـژه مشـاهده، سـعی در بررسـی و تحلیـل معمـاری بنای مـورد مطالعـه بـر مبنـای شـاخص »اقلیـم« دارنـد. نتایـج پژوهـش حاضـر نشـان میدهـد کـه اقلیـم، مهمتریـن عامـل تأثیرگـذار بـر سـاختار کالبـدی گونههـای مختلـف )میانسـرا، طـاق و گنبـد، بادگیـر و سـاختمایه( در بنـای مـورد مطالعـه بـوده و معمـار حسـینیهی نـواب بـا در نظـر گرفتـن شـرایط اقلیمـی مناسـبترین سـبک معمـاری )الگـوی درونگرایـی( و کاربردیتریـن آرایههـای تزیینـی را بـهکار بـرده اسـت. کلیدواژگان: اقلیم، معماری، بیرجند، بافت تاریخی، حسینیه نواب.
