چکیـده | مازنـدران بهواسـطه برخـورداری از مواهـب طبیعـی در طـی اعصـار گذشــته محمــل مناســبی بــرای بــاغ ســازی بــوده اســت. در دوره صفــوی و حکومــت شــاهعباس، ایــن منطقــه بــرای شــکار و گذرانــدن قشــاق از اهمیـت خاصـی برخـوردار گشـت و باغهـای زیـادی در ایـن ناحیـه احـداث شــد. شــهر ســاری نیــز بهعنــوان مرکــز سیاســی آن دوره، باغهایــی داشــت کــه عــدم شــناخت آنهــا بــه دلیــل فرســایش طبیعــی، توســعه شــهرها و ادغـام باغهـا در بافـت شـهر و تغییـر کاربـری آنهـا، موجـب مهجـور مانـدن ایـن گـروه از باغهـای ایرانـی شـده اسـت. آثـار اندکـی از باغهـای مازنـدران برجایمانـده و مطالعـات گسـتردهای در خصـوص آنهـا صـورت نگرفته اسـت. شــناخت باغهــای ازمیانرفتــه مازنــدران و یافتــن الگــوی حاکــم بــر آنهــا میتوانــد کمــک شــایانی در راســتای فهــم غنیتریــن منظــر انسانســاخت ایرانــی و گامــی مؤثــر در راه بازشناســی بــاغ ایرانــی باشــد. پژوهــش حاضــر بــر اســاس اســناد تاریخــی و کاوشهــای میدانــی بــه بازشناســی بــاغ شــاه ســاری بــا هــدف یافتــن الگــوی حاکــم بــر ســاختار آن پرداختــه اســت. در ابتــدا متــون و اســناد تاریخــی و گفتههــای جهانگــردان در خصــوص بــاغ و در ادامــه بــه کمــک عکسهــای تاریخــی موجــود، ســاختار بــاغ بررســی شــد. پــس از تجزیهوتحلیــل و ترســیم پــان احتمالــی بــاغ بــا اســتفاده از مســتندات تاریخــی و اصــول بــاغ ایرانــی، میتــوان دریافــت کــه بــاغ شــاه دارای ســاختار هندســی منظــم بــوده و عمارتــی دورویــه در محــل محــور اصلـی آن قـرار داشـته اسـت. پـس از دخـل و تصـرف در دوره پهلـوی اول، خیابـان خیـام امـروزی در راسـتای محـور اصلـی بـاغ شـکلگرفته و تبدیـل بـه شـریان شـهری شـد. در ادامـه، ساختوسـاز ابنیـه مختلـف در محـدوده دو سـمت محـور اصلـی بـاغ از سـوی مـردم آغـاز شـد و محلههـای مسـکونی کهنـه بـاغ شـاه در شـهر سـاری بـه وجـود آمـد.
