چکیده | علیرغم مطالعات بســیار در مورد بــاغ ایرانی و وجوه مختلف آن ً در دهههای اخیر، ابعاد ناشــناخته و مورد اختــلف در باب دلیل خصوصــا شکلگیری و هندسه باغ ایرانی بسیار زیاد است. در این بین الگوی »چهارباغ«، که بــاغ را حاصل دو محور متعامد با وجود کوشــکی در محل تقاطع این دو محور میداند، با اســتناد به برخی شــواهد چون نقوش برجســته چلیپایی و توصیف از بهشتی که آدم ابوالبشر از آن رانده شده، به عنوان کهن الگوی باغ ایرانی معرفی شدهاســت. در سالهای اخیر این تفکر توسط برخی از محققین مورد نقد قرار گرفتهاست. در واقــع، وجود الگوهــای مختلف برای یک پدیده مانند باغ ایرانی نشــان از ناتوانی پاســخگویی یک الگوی شکلی ثابت برای این پدیده است، لذا شایسته اســت تلشها در جهت کشف الگوی پنهانیای باشد که بتواند انواع گونههای شکلی را تولید کند. مقاله با ســؤال از چگونگی شکلگیری رابطه انسان، آب و درخــت در باغ ایرانی به دنبال یافتن کهنالگویی برای باغ ایرانی اســت که توجیهکننده انواع فرمهای توســعهیافته باغ ایرانی نیز باشــد. هدف غائی این نوشــتار معرفی الگوی پنهان باغ ایرانی از ورای بررســی رابطه انســان، آب و درخت در نمونهها و فرمهای متنوع باغ ایرانی است. نتایج تفحص در عناصر باغ ایرانی، نحوه استفاده از فضاهای آن و زیباییشناسی خاص ایرانی، حاکی از وجود و تکرار الگو و رابطه ســهگانه آب، گیاه و نظرگاه در باغ ایرانی اســت کــه تلش در همه گونههای کالبــدی موجود باغ ایرانی بهرهمنــدی از منظــر آب و گیاه، به عنوان مهمتریــن عناصر طبیعی، از روی مکانی به عنوان نظرگاه است.
