خلافت کوتاه پنج ساله امام ملی(ع) الگوی سیاسی بدیعی را به عالم سیاست معرفی کرد که تا آن هنگام، در نوع خود، نه تنها نمونه ای نداشت، بلکه خود تبدیل به نمونه ای الهام بخش وایده آل برا ی نسل های بعد گردید، هرچند که هرگز تکرار نشد. امام(ع)، علی رغم اوضاع سیاسی نامطلوب آن زمان که مولود سیاست های حاکمان دوره های گذشته بود، وخودایشان به کرات به تلخی از آن یادکرده است، توانست تنها با الگوگرفتن ازنبی مکرم اسلام، راه ورسم نوینی درسیاست، پایه گذاری کند که پس ازگذشت قرن ها هنوز بشریت به آن مباهات میکند، ومظلومان جهان آرزومندند که یک باردیگر علی(ع) متولدشده، عنان اختیار حکومت ها را به دست گیرد. زیرا «نگاه امام(ع) به حکومت، نگاه حکیم بزرگی است که با منبع وحی پیوند نزدیکی دارد.... مسأله حکومت در نهج البلاغه ، به صورت یک بحث تجریدی نیست .حضرت علی « (ع) با امر حکومت درگیر بوده و به عنوان یک حاکم ، سخن گفته، به عنوان کسی که با اداره کشور اسلامی ، با همه مشکلاتش و با همه مصیبتها و دردسرهایش روبرو بوده، و به جوانب گوناگون این مسأله رسیدگی کرده است . توجه به این امر برای ما که در شرایطی مشابه شرایط امیر المومنین علی (ع) قرار داریم، بسی آموزنده است . » (خامنه ای، سیدعلی، 1360، سخنرانی درکنگره هزاره نهج البلاغه) «قهرمانی امام تنها درمیادین جنگ نبود، بلکه در صفای بصیرت، طهارت وجدان، سحر بیان، عمق انسانیت، حرارت ایمان، خُلق عالی، کمک به مظلوم ومحروم دربرابرظالم، وتعبد در برابرحق نیز قهرمان بود.» (نعیمه، میخاییل، 1978، فی الغربال الجدید، ص211) آیا اویک سیاست مداری حکیم بود، یا یک فرمانده مقتدرنظامی؟ چگونه برنظام اداری ومالی خود نظارت می کرد؟ چگونه شخصیتی با ویژگی های ایشان می تواند به تنهایی درموردهمه امورمهم حکومتی خردمندانه و حکیمانه تصمیم گیری وعمل کند؟ گفته می شود از نشانه های عقل آن است که ازتجربیات دیگران استفاده میکند، آیاکسانی امام را درپیشبرد امرحکوت همراهی می کردند؟ این که امام علی(ع) شخصیتی تئوری پردازاست یاعمل گرا یاهردو، موردبحث ما نیست. این که ایشان، امام، والی، حاکم، خلیفه ویا هر شخصیت دیگری بود هم، مورد نظرما نیست. آن چه که این تحقیق درپی آن است، عقلانیتی است که در ورای همه عملکردهای آن حضرت درطول حکومت چندساله ایشان، ثبت و به یادگار مانده است. برای اینکه حکومت های اسلامی درادا
