آنچه از دل واقعه ی غدیر به دست می آید این است که مسئولیت جامعه ی اسلامی از آن حضرت علی (علیه السلام) بوده و این واقعیت را نیز پذیرفته ایم که حاکمیت جامعه ی اسلامی از مسیر خود خارج شده است؛ امّا آنچه که درکش سخت و بسیار اسفناک است این که سند این انحراف به کسانی بر میگردد که از چهرههای برجسته و با نفوذ اسلامند؛ که تشخیص این گروه و تحلیل درست شخصیت آنان بسیار دشوار است، زیرا از یک طرف منتسب به صحابی پیامبرند و از طرفی دیگر با چنین جایگاهی بسیاری از افراد را همراه خود کرده و به جنگ با حاکمیت حق واداشته اند. این مقاله در پی پاسخ به علل و عوامل انحراف عامّه ی مردم و چرایی شرکت آنها در جنگ جمل است که با بررسی کتب تاریخی، حدیثی، تفسیری، و سخنان امام علی( علیه السلام) در نهج البلاغه و... به توصیف، تحلیل و ریشه یابی این انحراف پرداخته است، نتیجه ی حاصله این است که عواملِ انحرافِ عامّه ی مردم در جمل عبارت است از عوامل درونی کره شامل حجاب معاصرت ، کینه توزی، دنیاخواهی، عدم شناخت حق و...، و عوامل بیرونی شامل وجود شخصیت های برجسته صحابی در جبهه ی مخالف، شیوه ی حکومت عثمان و حضرت علی(علیه السلام) می باشد. تأکید این نکته ضروری است که مهمترین عوامل انحراف در عامّه ی مردم عدم شناخت حق، وجود شخصیت های برجسته صحابی در جبهه ی مخالفِ امام علی(علیه السلام) و سنجش حق و باطل با شخصیت های برجسته ی صحابی صدر اسلام است.
