محاسبۀ اعمال از موضوعات تأثیرگذار بر اندیشه و کنش هر معادباوری بوده و در ارتباط میان انسان و خداوند قابل تعریف و تبیین می باشد. جهت درک کیفیت محاسبۀ اعمال و استنباط متقنی از مقولۀ حساب و کتاب، به دسته بندی کاربردهای اسمی و فعلی مادۀ (ح س ب) در قرآن پرداخته شد. نوشتۀ حاضر که بر شیوۀ توصیف، تعلیل و تحلیل استوار است، با بررسی آیات، دو روش را از قرآن کریم استنباط و مستند ساخته است: یکی، ارزیابی جزء به جزء اعمال؛ بدین صورت که ابتدا انسان، جزای اعمال ناپسند خویش را می گذراند، سپس با یک درجه ای در بهشت خدا، ساکن می شود. دومی، ارزیابی به شیوۀ معدل-گیری است، بدینگونه که دربارۀ هر انسانی با اِعمال مؤلفه های مؤثّر بر نامۀ عمل انسان، رتبه و درجۀ او مشخص می گردد. همچنین نظریه تجسم عینی اعمال آدمی به عنوان نگاه برگزیده پژوهش، در تلاقی با واکاوی معنایی محاسبه در قرآن، به اثبات ارزیابی معدلی منجر می گردد.
