مهدیه رضاقلی زاده

با توجه به اینکه ساختار مالیات وابستگی بالایی به ساختار حکمرانی داشته و بهبود در ساختار حکمرانی و کیفیت نهادها منجر به جلب اعتماد عمومی به دولت شده و می تواند اقتصاد زیرزمینی و فرار مالیاتی را کاهش دهد، بررسی ارتباط بین کیفیت نهاد‌ها با فرار مالیاتی اهمیت می‌یابد. تحقیق حاضر تلاش می کند تا با بررسی این رابطه طی دوره96-۱۳۵۷،پاسخی به این سوال دهد که آیا بهبود کیفیت نهادها در ایران می‌تواند منجر به کاهش فرار مالیاتی شده و اقتصاد زیرزمینی در کشور را کاهش دهد یا خیر؟بدین منظور پس از مشخص کردن عوامل به وجود آورنده فرار مالیاتی، در مرحله اول با استفاده از روش علل چندگانه- شاخص چندگانه(MIMIC) به برآورد سری زمانی اندازه نسبی و مطلق فرار مالیاتی در ایران و بررسی علل و آثار آن با استفاده از نرم افزار آموس (Amos) و با روش حداکثر درست نمایی پرداخته شده است. پس از مقایسه ملاکهای برازش و نتایج تخمینی الگوهای برآورد شده، مدلی به عنوان مدل نهایی و مبنای محاسبات فرار مالیاتی انتخاب شد که در آن متغیرهای رشد مصرف انرژی،رشد تقاضای پول ورشد تولید ناخالص داخلی به عنوان آثار و تورم،نرخ بیکاری،نسبت صادرات به تولید ناخالص داخلی،نرخ ارز رسمی،درآمد سرانه،نسبت تملک دارایی سرمایه(هزینه عمرانی) به تولید ناخالص داخلی و نسبت مالیات بر واردات بر کل واردات به عنوان علل تشکیل دهنده فرار مالیاتی در نظر گرفته شدند. دراین الگو تورم،بار مالیاتی،درآمد سرانه و نرخ ارز رسمی اثر مثبت بر فرار مالیاتی داشته و شاخص باز بودن اقتصادی،اندازه دولت و نرخ بیکاری دارای اثر منفی می باشند. نتایج محاسبه فرار مالیاتی نسبی بیانگر اینست که اگرچه روند فرار مالیاتی دارای نوساناتی می باشد،اما بطور کلی در دوره 38 ساله روندی افزایشی داشته است.نتایج محاسبه اندازه مطلق فرار مالیاتی نشان می دهد که مقدار آن در سال 1378به بیشترین مقدار خود رسیده است. در مرحله دوم پس ازمحاسبه متغیر پنهان فرار مالیاتی،به منظور بررسی تاثیر بلندمدت و کوتاه مدت کیفیت نهادی و سایر متغیرهای وابسته بر فرار مالیاتی در قالب الگوهای سری زمانی،از آزمون کرانه‌ای خودرگرسیون برداری با وقفه‌های گسترده استفاده گردید. نتایج نشان می دهد که تاثیر کیفیت نهادی در کوتاه مدت وبلندمدت منفی و معنی دار بوده و بیان می‌دارد که بهبود کیفیت نهادها عاملی در جهت ممانعت از رشد اقتصاد زیرزمینی و فرار مالیاتی می‌باشد.همچنین طبق نتایج،افزایش تورم دربلند مدت منجر به افزایش فرار مالیاتی شده و افزایش تولید ناخالص داخلی عاملی در جهت ممانعت از رشد اقتصاد زیرزمینی و فرار مالیاتی می باشد.