نظامی برخلاف نگرش متداول جامعۀ خود با دید باز به شخصیت زن می نگریست و او را در برخی خصلت های مردپسند خلاصه نمی کرد. او، زن را شایستۀ پذیرفتن مسؤولیت در سطح کلان اجتماعی می دانست و نه تنها کمتر از مردان تلقی نمی کرد بلکه جایگاهی برتر هم بدیشان می داد تا با نشان دادن شایستگی های خود، بطلان عقیده عمومی را در خصوص شکنندگی و ناتوانی خود ثابت کنند. آرا و نظریات او در زمانۀ خود از نگاهی روشن و پیش بین حکایت می کندکه با جامعۀ بسته و فئودالی آن روزگار، سنخیت زیادی ندارد؛ بلکه در میان شاعران دیگر نیز نظایر بسیاری برای آن نمی توان یافت . در این مقاله ، توجه خاص او به زنان به عبارت دیگر «زن محوری» در آثارش بررسی می شود و مجموعۀ فضایلی که زن آرمانی در شعر وی دارد، با استناد به مثنوی های پنجگانۀ او، مخزن الاسرار، خسرو و شیرین ، لیلی و مجنون ، هفت پیکر، اسکندرنامه ، شامل اقبال نامه و شرف نامه ارائه می گردد.
