ﭼﮑﯿﺪه ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎی ﺟﺰﻣﯽ ﻣﺘﻦ ادﺑﯽ را ﺑﺎ روﯾﮑﺮدی ﻗﺎﻃﻊ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ ﺧﻮاه اﯾﻦ ﺗﻔﺴﯿﺮﻫﺎ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از آرای ﺳﻨﺘﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺧﻮاه در ﺧﻼل روﯾﮑﺮدﻫﺎی ﻣﺪرن. اﻣﺎ در روﯾﮑﺮد ﭘﺴﺎﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ، ﻣﺘﻦ ادﺑﯽ ﻣﻌﻨﺎی ﻗﻄﻌﯽ و ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺧﻮد را ازدﺳﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ دﯾﮕﺮ، از اﻫﻤﯿﺖ ﻣﺮﮐﺰﯾﺖ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ در آن ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛ ازاﯾﻦ رو، ﺧﻮاﻧﺶﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوت از ﻣﺘﻦ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺳﻮﯾﯽ ﺑﻪ دﻧﯿﺎی ﻣﺘﻦ وارد ﺷﻮﻧﺪ. ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﯾﮑﯽ از ﻣﺘﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره در ﮐﺸﺎﮐﺶ ﺗﻘﺎﺑﻞﻫﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻈﺮﯾﮥ ژاک درﯾﺪا ﮐﻪ ﻫﻤﺨﻮاﻧﯽ زﯾﺎدی ﺑﺎ ﻓﻀﺎی ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ دارد، ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺧﻮاﻧﺶ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻘﺎش از ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ در ﻧﮕﺎره »ﻣﺴﺘﯽ ﻻﻫﻮﺗﯽ و ﻧﺎﺳﻮﺗﯽ« ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﻮد. ﺑﺮﺧﻼف ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻗﻄﻌﯿﺖ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ در ﻣﺘﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﻧﮕﺎره »ﻣﺴﺘﯽ ﻻﻫﻮﺗﯽ و ﻧﺎﺳﻮﺗﯽ«، اﺛﺮ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﺪ، اﯾﻦ ﺗﻘﺎﺑﻞﻫﺎ را درﻫﻢ ﺷﮑﺴﺘﻪ، ﺧﻮاﻧﺸﯽ ﻧﻮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ. ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎی ﭘﮋوﻫﺶ ﮐﻪ ﺑﻪ روش ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ، ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ اﯾﻦ ﻧﮕﺎره ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻮع ﭘﺮداﺧﺖ در ﺗﺮﮐﯿﺐﺑﻨﺪی ﻫﻨﺪﺳﯽ، رﻧﮓ و ﺷﺨﺼﯿﺖﭘﺮدازی، ﺟﻬﺎﻧﯽ از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ را ﺧﻠﻖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﯿﺮ ﺣﻮزه ای ﺧﺎص ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و اﺑﻬﺎم و اﯾﻬﺎم ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ را ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس، ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺗﻀﻤﯿﻦ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﻌﻨﺎی ﻧﻬﺎﯾﯽ در اﯾﻦ ﻧﮕﺎره وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ زﯾﺮا ﻧﮕﺎه ﺑﯿﻨﻨﺪه ﻫﻢ زﻣﺎن دو ﺟﻬﺎن ﻻﻫﻮت و ﻧﺎﺳﻮت را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺟﻬﺖﮔﯿﺮی ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺣﻮزهای ﺧﺎص ﻓﺮوﻣﯽﭘﺎﺷﺪ
