فاطمه کاردل

غبار به عنوان یکی از پدیده های مهم طبیعی و از جدی ترین مشکلات زیست محیطی در عراق و سایر کشورهای منطقه است که تحت تأثیر سیستم های جوی شروع و گسترش می یابد. شهر حله یکی از شهرهای عراق است که وسعت و جمعیت آن در سال های اخیر و همچنین احتمال آلودگی هوای آن رشد چشمگیری داشته است. هدف اصلی این مطالعه شناسایی عناصر شیمیایی مختلف، خواص مغناطیسی و میکروپلاستیک ها در غبارخیابانی شهر حله است. برای این هدف، تعداد 35 نمونه‌ غبار خیابانی از کاربردی های مختلف (تجاری، مسکونی، صنعتی و کشاورزی) با تراکم ترافیکی متفاوت و 5 نمونه از خاک های اطراف شهر حله جمع آوری گردید. غلظت عناصر آرسنیک، کروم، کبالت، کادمیوم، مس، نیکل، سرب، گوگرد، آنتیموان، قلع، استرانسیوم و روی در غبار خیابانی شهر حله در مقایسه با غلظت این عناصر در پوسته قاره ای فوقانی زمین بیشتر و غلظت آلومینیوم، باریم، منگنز و پتاسیم کمتر از پوسته قاره ای فوقانی زمین است. نتایج نشان داد همبستگی قوی و مثبتی بین پارامترهای خواص مغناطیسی و فلزات سرب، باریم، روی، مس، آهن، آنتیموان و قلع وجود داردکه نشان دهنده منشاء مشترک و انسان زاد این عناصر و خواص مغناطیسی است. همچنین همبستگی قوی و مثبتی بین عناصر آلومینیوم، کبالت، کروم، آهن، پتاسیم، منگنز و نیکل غبار خیابانی شهر حله مشاهده شده است که بیان کننده منشاء مشترک این عناصر می باشد. نتایج کاربری های مختلف، ضریب همبستگی و تجزیه و تحلیل مؤلفه اصلی نشان داد که عناصر آلومینیوم، منگنز، و پتاسیم منشأ طبیعی دارند، در حالی که آرسنیک، کادمیوم، کروم، مس، روی، قلع، سرب، گوگرد، آنتیموان و استرانسیوم به طور قابل توجهی تحت تأثیر فعالیت های انسانی هستند. عنصر آهن هم منابع طبیعی هم منبع انسان زاد را نشان داد. بر اساس نتایج ضریب غنی‌سازی، عنصر گوگرد دارای بیشترین غنا می باشد. عناصر آرسنیک، کادمیوم، مس، نیکل، سرب، استراسنیوم و روی در رده غنی‌ شدگی متوسط قرار دارند. اما عناصر آلومنیوم، باریم، کبالت، آهن، پتاسیم، منگنز و قلع در رده غنی شدگی کم قرار دارند. بیشترین شاخص زمین انباشتگی مربوط به عناصر گوگرد و کروم بوده است. ضریب آلودگی نشان داد که آلایندگی عناصر کروم، گوگرد و آنتیموان بسیار شدید و آلاینده‌های عناصر کادمیوم، کبالت، قلع و استراسنیوم دارای آلودگی متوسط هستند. اما عناصر آلومنیوم، آرسنیک، باریم، آهن، منگنز و پتاسیم آلودگی پایین را نشان دادند. شاخص بار آلودگی بالا مختص به یک کاربری خاص نبوده و در برخی از ایستگاه بالا بوده است. شاخص خطر اکولوژیکی احتمالی نشان داد که عناصر آرسنیک و کادمیوم دارای خطر اکولوژیکی متوسط هستند. نتایج ارزیابی ریسک اکولوژیکی نشان داد که مقادیر آن در کاربری های صنعتی، تجاری و مسکونی قابل توجه است. نتایج ارزیابی ریسک سلامتی هم بیانگر آن است که بیشترین میزان دریافت فلزات سنگین برای بزرگسالان و کودکان به ترتیب از مسیر بلع، جذب پوستی و تنفس است. نتایج تخمین خطر غیرسرطان‌زایی تمام فلزات آنالیز شده کمتر از 1 بود که نشان می‌دهد خطر غیر سرطان‌زایی فلزات انتخابی کم است به جزء، عنصر کروم که برای کودکان از طریق بلع درحالت بیشینه مثبت و برای بزرگسالان از طریق تنفس دارای مقادیر بالاتر از 1 می باشد. مقادیر سایر فلزات منتخب در این مطالعه کمتر از 1 و مثبت است، که نشان می‌دهد هیچکدام از فلزات بررسی شده برای گروه های مختلف سنی که در معرض آن هستند خطری متوجه سلامتی انسان ها نیست. تخمین خطر سرطان زایی نشان داد غلظت هیچ کدام از فلزات آرسنیک، کادمیوم، کروم، سرب و نیکل در غبار خیابانی برای سلامت انسان ها در شهر حله تهدید جدی ندارد. در غبار خیابانی شهر حله به طور کلی 5407 میکروپلاستیک و 3265 میکرولاستیک در 12 تعداد نمونه غبار مشاهده شد. بیشترین درصد میکروپلاستیک براساس شکل در غبار خیابانی، مربوط به شکل قطعه و بیشترین تعداد میکروپلاستیک براساس رنگ در گروه رنگی مشکی / خاکستری می‌باشد. بالاترین فراوانی میکروپلاستیک ها در غبار خیابانی مربوط به اندازه <250 میکرومتر و کمترین فراوانی مربوط به گروه با اندازه > 1000 میکرومتر است. نتایج تحلیل مؤلفه اصلی نشان داد MPs و MRs با فلزات سنگین با منشاء انسان زاد و خواص مغناطیسی در یک مؤلفه قرار دارند و همبستگی مثبت و معنی داری بین شان وجود دارد. بطور کلی می توان نتیجه گیری کرد غبار خیابانی شهر حله حاوی مقادیر قابل توجهی از فلزات سنگین، میکروپلاستیک و میکرولاستیک هستند که در اثر فعالیت های مختلف انسانی تولید شدند.