محمود دیانی

در انجیل یوحنا و قرآن و نی ز برخ ی متون دینی یهودیت، مس یحیت و اسالم، از عیس ی)ع( به »کلمه« تعبیر شد. اگر »کلمه« را تعبیر دی گری از »لوگوس« بدانیم، آن گاه میتوان حکم داد که در سپهر ادبیات دینی-فلسفی یهودی و مس یحی، دست کم با سه تلقی از این تعب یر مواجه هستیم: کلمه نه به مثابه مخلوق و نه به مثابۀ نامخلوق)ابزار خدا(، کلمه به معنای مخلوق)پسر خدا(، کلمه به معنای خدا )خدا ی پسر(. تلقی اول را میتوان در آرا ی فیلون یهودی ، تلقی دوم را در اناجیل هم نوا و تلقی سوم را در اولی ن فرازهای انجیل یوحنا پی جویی کرد. این که از حیث هستی شناختی، این تلقی ها تا چه می زان متأثر از مفهوم لوگوس در ادبیات فلسفی ـ دینی یونانی است و یا فیلون چه تأثیراتی بر یوحنا و آباء کلی سا 1 . استادیار و مدیر گروه فلسفه و کالم دانشکده الهیات و معارف اسالمی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران mahmooddayyani@yahoo.com 2 . دانشیار و عضو هیئت علمی گروه فلسفه و کالم دانشکده الهیات و معارف اسالمی دانشگاه مازندران dr.azadboni@yahoo.com 1400/05/18 :دریافت تاریخ 1400/07/25 :داوری تاریخ 1400/09/19 :اصالح تاریخ 1400/09/20 :پذیرش تاریخ 490 دو فصلنامه پژوهشهای هستی شناختی داشته از عهده این پژوهش بیرون است؛ اما قرآن کریم در سپهر مفهوم شناختی و وجودشناختی خود، مراد مشخصی از کاربُرد »کلمه« دارد. آیه های 39 و 42 آل عمران، 171 نسا و نی ز 34 مریم و 12 تحری م در قرآن درباره اطالق »کلمه« بر عیس ی )ع( سخن به میان آورده اند. اکنون سه پرسش مطرح است: مقصود قرآن از »کلمه« چیست؟ چرا قرآن در میان پیامبران، »کلمه« فقط بر عیس ی)ع( اطالق شد؟ منظور قرآن تا چه میزان منطبق با برخی تفس یرهای ی هودی و مس یحی است؟ تتبع در اقوال کالمی مفسران قرآن و نی ز توجه به هست یشناسی قرآنی »کلمه«، اشعار به جنبه مخلوقیت عیس ی)ع( و تعری ض به عقایدی دارد که در آن، عیس ی )ع( پسر خدا )فیلون و اناجیل همنوا(، خدای پسر )انجیل یوحنا( غیر مخلوق و غیر جسمانی و موارد ی از این دست، معرفی شد.