فرامرز بریمانی

امروزه، دو مسأله عمده‌ی تهدیدکننده‌‌‌ آب‌های زیرزمینی، کاهش و تخریب آن است که هم بر کمّیت و هم کیفیت این منابع تأثیر می‌گذارد. چهارمحال و بختیاری از جمله مناطقی است که طی دهه‌‌های اخیر با کاهش شدید منابع آب زیرزمینی مواجه شده است؛ از همین رو، دشت‌های شهرکرد، بروجن، سفیددشت و خانمیرزا به صورت هدفمند انتخاب شدند تا به کمک روش آمیخته، میزان اثربخشیِ حکمرانی آب زیرزمینی در این نواحی مورد بررسی قرار گیرد. داده‌های مورد نیازِ پژوهش به شیوه میدانی یعنی با انجام مشاهده مستقیم و مصاحبه با 30 نفر از خبرگانِ موضوع پیرامون اصل اثربخشیِ سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، گردآوری شد. یافته‌ها نشان داد که برداشت سالانه 6/359 میلیون مترمکعب آب زیرزمینی و مصرف 7/87 درصد از آن در بخش کشاورزی، همراه با کاهش شدید منابع آب و کسریِ مخزن تجمعیِ آبخوان‌ها (4/406 میلیون مترمکعب تا سال 1398)، پیامدهایی چون فرونشست زمین (تا 8 سانتی‌متر قابل مشاهده) و لوله‌زائی چاه‌ها (تا رقم 40 سانتی‌متر) را در قلمرو پژوهش به دنبال داشته است. در همین راستا، بررسی شاخص‌ها و پارامترهای مؤثر بر حکمرانی آب زیرزمینی نشان می‌دهد که از دیدگاه خبرگان، متغیر «ظرفیت‌سازی» بیشترین اثربخشی و متغیرهای «انسجام سیاست‌ها، مدیریت حوضه‌ای و شفافیت و پاسخگویی» از کمترین اثربخشی برخوردارند؛ لذا، میزان اثربخشیِ حکمرانی آب زیرزمینی در قلمرو تحقیق، «کم و ضعیف» ارزیابی می‌شود به نحوی که پیوند این ضعف با بخشی‌نگری در امور موجب تعدد بهره‌برداران، مصرف بی‌رویه منابع آب زیرزمینی، کاهش ذخایر آبی و مهمتر از همه سبب ممنوعه‌ و بحرانی شدنِ دشت‌های مورد مطالعه شده است.