شادی و خوشدلی در فرهنگ و ادب ایرانی فراز و فرودهایی را پشت سر گذاشته است؛ مثلاً می توان دوره ی سامانی و غزنوی را فراز آن و دوره ی سلجوقی و خوارزمی و به ویژه مغولی را فرود و افول آن به شمار آورد. از دیدگاه نوع شادی نیز تا قرن پنجم، شادی، بیرونی و آفاقی بوده و از قرن ششم به بعد به خصوص قرن هفتم و هشتم به دلایل فرهنگی و شرایط- اجتماعی، جنبه ی درونی و انفسی پیدا کرده است. مولوی نماینده ی شادی انفسی است و سعدی، آفاقی. حافظ شادی و خوشدلی خود را بر مبانی خاصی استوار می گرداند و براساس آن به انواعی تقسیم می کند. یکی از مهم ترین این مبانی، فلسفی است که بر این اساس، حافظ :1. چون و چرا در کار خلقت؛ 2. گذر زمان و عمر؛ 3. بی اعتباری جهان را به دلایل مختلف، اسباب رنج های هستی شناسانه ی خود می شناسد و اغتنام وقت یا فرصت را متعالی ترین مصداق خوشدلی می یابد و آن را در محورهای: 1. پناه بردن به می؛ 2. عشق ورزی؛ 3. این جایی و اکنونی زیستن؛ 4. برخورداری از طبیعت، می جوید. بدین ترتیب، خوشدلی های حافظ را می توان در دو دسته جای داد: 1.ابژکتیو یا بیرونی و آفاقی ، 2. سوبژکتیو یا درونی و انفسی.
