نظریههای متعددی در حوزه زبانشناسی شناختی مطرح شده است که بیشترین اهمیت را دارند. طرحوارههای تصویری ساختهایی از فرایند « طرح واره تصویری » شناختی اند که به واسطه تجربههای فیزیکی انسان در برخورد با جهان خارج شکل میگیرند و امکان درک و تحلیل مفاهیم انتزاعی را فراهم میآورند. طرحوارههای تصویری گونه های مختلفی دارند؛ نظیرِ طرحوارههای حرکتی، طرحوارههای حجمی و طرحوارههای قدرتی. طرحواره چرخشی یا دوری یکی از گونههای طرحوارههای حرکتی است که میتواند از انگاشت طبیعی یا قراردادی شکل گرفته باشد. مفاهیم انتزاعی طرحوارههای چرخشی در غزلهای سعدی و حافظ در سه دسته جای می گیرد: سعدی: طلب، شکایت و ترک؛ حافظ: طلب، شکایت و تسلیم. تحلیل های شناختی طرحوارههای چرخشی این دو شاعر عبارت اند از: 1. درک سعدی از حرکت زمان خطی است و فهم حافظ دایرهای. 2. درک حرکت خطی سعدی بر واقعگرایی و فهم دایرهای حافظ بر آرمانگرایی او دلالت دارد. 3. سعدی به دلیل درک حرکت خطی در گروه انسانهای تراژیک جای میگیرد و حافظ ب هدلیل فهم حرکت دایرهای در شمار انسانهای حماسی. 4. شکل کاربرد واژگان و ساختار کلی غزل ها از مرکزگریزی سعدی و مرکزگرایی حافظ حکایت میکنند
