عبادت، هدف آفرینش و نماز، سید عبادات و متعالیترین نوع ذکر خدا از منظر صورت و حقیقت است. پذیرش نماز در نزد خدا به کمال آن، و کمال آن به رعایت آداب ظاهری و باطنیاش بسته میباشد و حضورقلب، مهمترین ادب باطنی نماز بوده و مقبولیّت نماز به مقدار حضورقلب است، چنانکه در حدیث نبوی، نماز بدون حضورقلب، نماز کامل بهشمار نیامده است. اگر چه مولوی در مثنوی، شریعت و طریقت و ظاهر و باطنِ عبادات را از یدیگر جدایی ناپذیر میداند، امّا اساساً به بازتاب آداب و پیامهای باطنی ک عبادات، بهویژه نماز پرداخته و ضمن تأکید بر حضور قلب در نماز، لازمه تحقق آن را اهتمام در دفع و رفع موانعش میداند و: 1 دنیا، 2 نفس امّاره، 3 شیطان، 4 خیال و پراکندگی خاطر را مهمترین موانع (((( حضورقلب ذکر میکند. نوهش دنیا در مثنوی بهمعنی دعوت به رهبانیّت و ترک تعاملات اجتماعی و ک معیشتی نبوده، بله دعوت به بیداری از غفلت است، زیرا دنیا از دیدگاه او غفلت از خدا است. مولوی به ک تأسی از حدیث نبوی، جهاد با نفس امّاره را جهاد اکبر خوانده و از کشتن آن، تصعید و تبدیل هواهای نفسانی به خواستههای معقول روحانی را اراده مینماید که در سایه پیر حقیقتبین، قابل تحصیل است. از دیدگاه او قلبِ حقایق یا وارونه کاری، از مهمترین تصرّفات شیطان در وجود آدمی استکه بهوسیله وسوسه انجام میگیرد و تهدید مسلمانان نااستوار در ایمان، به فقر و فحشا از زیانبارترین این وسوسهها است. خیال بهمعنی شها و پندارهای بیهوده استکه بهدلیل تلوّن و تنوّع، خاستگاه روشهای متفاوت ک حقیقتطلبی میگردد و نتیجه قهری آن، بههمریختن تمرکز حواس، ثبات فر، حضورقلب و نهایتاً دوری ک از حق است. ازاینرو، عمل به خلاف خواست خیال، عمدهترین راه رامکردن آن محسوب میگردد.
