یاکوبسن، ابزارهای تاثیرگذاری زبان را در شش حوزهی عاطفی، ترغیبی، ارجاعی، فرازبانی، همدلی و ادبی معرفی میکند که هنرمند باید با هدایت پیام خود از طریق این شش مجرا، مخاطب خویش را تحت تأثیر قرار دهد. حافظ در ترغیب، با مخاطب خاص یا عام سخن میگوید، لذا در تحلیل خطابها، شناخت مخاطب مورد نظر شاعر و بررسی میزان تأثیر ترغیبات بر مخاطب اهمیّت بسیاری دارد. شناخت مخاطبان حافظ، دریچهای به سوی درکی صحیح از فضای سیاسی- اجتماعی حاکم بر زمانهی حافظ و گفتمان رایج در آن میگشاید. حافظ پیامهای ترغیبی را، در زمینههای مختلف دینی، عرفانی، اخلاقی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی با مخاطبانی متنوع و به قصد ایجاد تأثیر، تغییر و اصلاح، مطرحمیکند. مخاطبانی که متناسب با مضمون پیام، شخصیتها و نهادهای سیاسی و اجتماعی را نیز در خویش جای دادهاند. در این مقاله از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شدهاست و کل غزلیّات حافظ مورد بررسی قرار گرفتهاند و ابیات مرتبط با بحث استخراج و تحلیل شدهاند. مخاطبشناسی یکی از عناصر بنیادی نظام شاعرانهی حافظ محسوب میشود. گزارههای شعر حافظ با توجه به شخصیت مخاطب شکل میگیرد. کارکرد غالب جملههای امر، نهی، ندا و برخی از جملههای خبری، ترغیب مخاطب به اهداف مورد نظر حافظ است.
